Medisch Contact en vooringenomenheid. Hoe men artsen desinformeert.

Medisch Contact, het weekblad van de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst, plaatst deze week in een artikel een interview met Anthony Barker en hakt tegelijkertijd in op critici van de telecomindustrie. Natuurlijk vemeldt men niet dat de kritiek op het Bioinitiatief Rapport afkomstig is van de commissie EM velden van de Gezondheidsraad die bestaat uit één neurobioloog, één GGD-arts en...acht fysici en ingenieurs:
UMTS%20in%20de%20media/2794/

Leest u het onderstaande fragment en oordeelt u zelf.

De speld in de hooiberg
Publicatie: Nr. 40 - 3 oktober 2008
Auteur: H. Maassen
Bron(nen): 1624-1626

Anthony Barker over elektromagnetische velden en gezondheid

Onder meer mobiele telefoons veroorzaken zwakke elektromagnetische velden. Over de risico’s daarvan doen de wildste speculaties de ronde. De wetenschap probeert het publiek gerust te stellen.

Mobiele telefoons
Barker heeft daarnaast nog een ander ‘wetenschappelijk leven’. Zijn kennis van de neurofysiologische effecten van elektromagnetische straling maakt hem bij uitstek geschikt voor onderzoek naar een controverse die zich nu al enige jaren voortsleept: de vermeende gezondheidseffecten van zwakke, zeer laagfrequente elektromagnetische velden. Velden die worden gegenereerd door hoogspanningskabels, basisstations voor mobiele telefonie, zendmasten en mobiele telefoons. Zo is Barker betrokken bij Sage (stakeholders advisory group on electromagnetic fields), een adviesgroep van de Britse regering, die zich buigt over de (schijnbare) risico’s van elektromagnetische velden. Het gaat om een heterogeen gezelschap wetenschappers, activisten en politieke adviseurs.

Barker: ‘Mijn collega-wetenschappers en ik hebben een open mind, maar we zijn sceptisch als het gaat om de gezondheidseffecten van die velden. Voor de activisten zijn de gezondheidsrisico’s zowat een geloofsartikel. U kunt zich voorstellen dat het moeilijk is in zulk gezelschap tot consensus te komen.’ Gemakkelijker in dat opzicht is zijn voorzitterschap van BEPAG (Biological Effects Policy Advisory Group), een interdisciplinaire, wetenschappelijke commissie die alle onderzoeksliteratuur over de controverse bijhoudt. In die hoedanigheid krijgt Barker jaarlijks een slordige 400 nieuwe studies onder ogen.

Selectief
Een paar dingen zijn hem inmiddels wel duidelijk. Zoals: of mensen bezorgd zijn over de invloed van elektromagnetisme hangt af van de plaats waar ze wonen. Barker, meer gekscherend, dan serieus: ‘Italianen bijvoorbeeld zijn zeer bezorgd over “elektromagnetische smog”. Maar ze rijden als maniakken, drinken als vissen en roken als schoorstenen - en daar maken ze zich helemaal niet druk om!’ Verder blijkt de ongerustheid nogal selectief: ‘Je hoort nooit mensen over radarsignalen, of over de scanners in winkels die signaleren of je iets hebt gestolen. En dat de basisstations voor mobiele telefoons een veldsterkte produceren vergelijkbaar met die van radio- en tv-zenders, daaraan stoort men zich kennelijk ook veel minder.’

Twee fysiologische effecten van elektromagnetische velden staan onomstotelijk vast.
Ten eerste: krachtige magnetische velden kunnen door geïnduceerde elektriciteit neuromusculaire en neurale activiteit oproepen (zie kader hierbove).
Ten tweede: met krachtige radiofrequenties is weefsel op te warmen (zoals in de chirurgie: diathermie). Onmiddellijk valt in te zien hoe onvergelijkbaar dat is met wat een mobiele telefoon vermag. ‘Die genereert ongeveer 0,25 watt aan energie; de metabole processen in het brein produceren zelf al 20 watt. Mobiele telefoons zijn dus niet in staat de hersenen aan de kook te brengen.’

Het is, zegt Barker, gewoon een kwestie van natuur- en scheikunde. Je hebt ioniserende en niet-ioniserende straling. In het eerste geval kan straling, in het jargon, covalente bindingen verbreken. Simpel gezegd: chemische verbindingen vallen uiteen in hun samenstellende delen. Alle elektromagnetische straling waarover het debat gaat, zit wat dat betreft aan de zeer veilige kant: ze bevat op zijn minst een miljoen, vaak tien miljoen, soms zelfs 100 miljoen maal minder energie dan noodzakelijk is om te ioniseren.

Toch blijkt uit honderden studies dat zwakke elektromagnetische velden wel degelijk gezondheidsklachten en zelfs ernstige ziekten kunnen veroorzaken. Barker: ‘Maar een patroon in de klachten en de ziekten is er niet. Dus is het zeer onwaarschijnlijk dat ze een gemeenschappelijke etiologie hebben.’
Veel studies kampen bovendien met methodologische onvolkomenheden. Zoals de bekende case-control-studie van Sarah Hepworth c.s. in BMJ (20 januari 2006). ‘Zij vonden een maar liefst met 20 procent verhoogd risico op tumoren aan die zijde van het brein waar patiënten hun mobiele telefoon naar eigen opgave het vaakst tegen het oor hielden. Maar tegelijkertijd vonden ze een risicoafname met 20 procent aan de andere kant van het hoofd.

Onwaarschijnlijk
Het lijkt er dus op dat mobiele telefoons zowel tumoren veroorzaken, als tegen het ontstaan van tumoren beschermen. Dat is uiteraard erg onwaarschijnlijk. Hier speelt recall bias; de herinneringen van de patiënten aan hun telefoongebruik kloppen niet. Ze kennen de locatie van de tumor en menen dat ze de telefoon vooral aan die zijde van het hoofd afluisterden.’

Enige jaren geleden ontstond er met name in Engeland commotie na de publicatie in BMJ (4 juni 2005) van een andere case-control-studie door Gerald Draper c.s., uitgevoerd onder ruim 29.000 kinderen met kanker. De auteurs vonden een verband tussen wonen in de buurt van hoogspanningskabels en de incidentie van leukemie. Barker: ‘Je kon becijferen dat er jaarlijks een extra dode viel als gevolg van die woonsituatie.

Maar er is debat over hoe we deze data moeten interpreteren. Want het verhoogde risico deed zich ook voor op meer dan 600 meter afstand van de kabels. Dat is vreemd, omdat de magnetische veldsterkte na 100 meter zeer laag wordt en snel naar nul afneemt. De oorzaak van die oversterfte heeft hoogstwaarschijnlijk niets te maken met het magnetisch veld.’ Er is volgens hem een nog onbekende factor in het spel: ‘Maar ik kan het mis hebben.’

Als wetenschapper blijft Barker voorzichtig. ‘Neem de akoestische neuroma, een goedaardige tumor op de gehoorzenuw. Uit sommige epidemiologische studies blijkt een verband met het gebruik van mobiele telefoons; andere studies vinden juist geen aanwijzingen voor die relatie. Maar mobiele telefoons zijn er pas een jaar of tien, dus moet ik een slag om de arm houden. Het ontstaan van tumoren neemt mogelijk veel meer tijd in beslag. In principe is het mogelijk dat er zich in de toekomst meer tumoren zullen voordoen.’

IJdele hoop
Toch meent Barker dat er momenteel geen enkel onderzoek bestaat dat ondubbelzinnig aantoont dat laagfrequente elektromagnetische velden gezondheidseffecten hebben. Replicatie­studies falen keer op keer. Recentelijk was hij betrokken bij onderzoek naar het verband tussen het gebruik van mobiele telefoons en hoge bloeddruk. ‘Dat kostte een kwart miljoen pond en tien manjaren werk. Het ging om de replicatie van een studie die was gepubliceerd in The Lancet. We zijn er niet in geslaagd de uitkomsten te herhalen. Je zou eigenlijk een punt achter dit type onderzoek moeten zetten.’

Dat is ijdele hoop: publiek en politiek willen van wetenschappers immers de garantie dat zwakke elektromagnetische velden geen ziekten veroorzaken. Barker: ‘Maar die garantie is niet te geven. De wetenschap kan nu eenmaal het verschil niet aantonen tussen een ongelooflijk kleine speld in een hele grote hooiberg of geen enkele speld in die hooiberg.’

Henk Maassen
Beeld: De Beeldredaktie, Erik van 't Hullenaar


Ondeugdelijke wetenschap
Eind augustus 2007 werd het BioInitiative Report gepubliceerd. Een veelgeciteerde, maar omstreden studie, die aanbeveelt om de blootstellingslimieten voor elektromagnetische velden, zoals die nu in Nederland en in vele andere landen worden gehanteerd, te verlagen. De commissie Elektromagnetische velden van de Gezondheidsraad gaf een paar weken geleden een vernietigend oordeel over de wetenschappelijke waarde van het rapport.

Als voorbeeld van die ondeugdelijkheid wijst de commissie erop dat de auteurs een overzicht geven van epidemiologische onderzoeken naar de relatie tussen blootstelling aan 50 Hz magnetische velden en het vóórkomen van borstkanker. ‘De auteurs schuiven een aantal onderzoeken die zijn uitgevoerd in de woonomgeving terzijde, omdat de bepaling van de blootstelling niet nauwkeurig genoeg zou zijn.

Dat geldt echter ook voor alle onderzoeken naar de relatie tussen wonen nabij elektriciteitslijnen en het vóórkomen van kinderleukemie – onderzoeken die in een ander hoofdstuk van het rapport uitgebreid worden besproken. Verder hebben de auteurs verscheidene onderzoeken waarin geen verband tussen borstkanker en blootstelling aan magnetische velden werd gevonden in hun analyse niet meegenomen.’

www.bioinitiative.org .
Gezondheidsraad, BioInitiative rapport, publicatienr. 2008/17

Voor het gehele artikel en origineel zie: medischcontact.artsennet.nl/content/dossiers/292398773/409366515/AMGATE_6059_138_TICH_R219091571257011/ .



Lees verder in de categorie Berichten Nederland | Terug naar homepage | Lees de introductie