Gezondheidsraad: Hoogspanningslijnen en gezondheid deel I: kanker bij kinderen

Bron 1: www.gezondheidsraad.nl/nl/taak-werkwijze/werkterrein/gezonde-leefomgeving/hoogspanning-en-gezondheid-deel-i-kanker-bij-kinderen
18 april 2018

Er zijn al langer aanwijzingen dat kinderen die in de buurt hoogspanningslijnen wonen een hogere
kans hebben om leukemie te krijgen dan andere kinderen. Mogelijk heeft dat te maken met de
magnetische velden die de lijnen opwekken. Uit een analyse van de nu beschikbare
onderzoeksgegevens concludeert de Gezondheidsraad dat niet bewezen is dat magnetische
velden de oorzaak zijn, maar dat er wel aanwijzingen zijn voor een oorzakelijke verband. Een
voorzorgsbeleid rondom hoogspanningslijnen blijft daarom nodig. De raad geeft de
staatssecretaris van IenW in overweging om het voorzorgsbeleid uit te breiden naar ondergrondse
elektriciteitskabels en andere bronnen van langdurige blootstelling aan magnetische velden
uit het elektriciteitsnetwerk, omdat magnetische velden niet tegengehouden worden door bodem
of bouwmaterialen.

Samenvatting
In Nederland ontstaan jaarlijks ongeveer 135 nieuwe gevallen van leukemie bij kinderen. Er zijn
aanwijzingen dat kinderen die in de buurt van bovengrondse elektriciteitslijnen wonen een tot
ongeveer twee maal hogere kans hebben om deze ziekte te krijgen dan andere kinderen.
Dat betekent dat één geval van kinderleukemie per twee jaar mogelijk samenhangt met de
aanwezigheid van bovengrondse elektriciteitslijnen. Blootstelling aan magnetische velden
die de lijnen opwekken zou hiervoor verantwoordelijk kunnen zijn, al vallen andere (onbekende)
factoren of toeval niet uit te sluiten. Mede op basis van een advies van de Gezondheidsraad uit
2000 adviseert de Rijksoverheid aan gemeenten, provincies en netbeheerders een voorzorgsbeleid.
Dat beleid wil zoveel mogelijk voorkomen dat er nieuwe situaties ontstaan waarin kinderen
langdurig worden blootgesteld aan door bovengrondse hoogspanningslijnen opgewekte magnetische
velden die gemiddeld over het jaar sterker zijn dan 0,4 microtesla.

Adviesaanvraag
De toenmalige staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu (het huidige Infrastructuur en Waterstaat)
heeft de Gezondheidsraad gevraagd het advies uit 2000 te actualiseren en daarbij niet alleen naar
leukemie te kijken, maar ook naar andere gezondheidseffecten. Dit eerste deeladvies gaat over
kanker bij kinderen. In vervolgadviezen komen kanker en ziektes van het zenuwstelsel bij
volwassenen aan bod.

Twee soorten onderzoek: naar afstand en naar magneetveldsterkte
De commissie Elektromagnetische velden van de Gezondheidsraad heeft de gegevens over een
mogelijke relatie tussen de blootstelling aan magnetische velden die worden opgewekt door
bovengrondse en ondergrondse elektriciteitslijnen en het optreden van kanker bij kinderen opnieuw
en in meer detail geanalyseerd, met inbegrip van de meest recente onderzoeken. De meeste
onderzoeken meten niet de exacte blootstelling van kinderen, omdat dat te complex en tijdrovend
is. In plaats daarvan wordt in sommige onderzoeken gekeken naar de afstand tussen de woning van
het kind en de elektriciteitslijn, omdat met toenemende afstand de door de lijn veroorzaakte
magneetveldsterkte afneemt en de afstand daarmee een indicatie geeft voor de magneetveldsterkte
in de woning. In andere onderzoeken wordt de magneetveldsterkte in de woning bepaald door
middel van berekeningen, metingen, of combinaties van beide.

Kinderleukemie
Alle onderzoeken bij elkaar duiden op een hoger risico op kinderleukemie naarmate de afstand
kleiner en de magneetveldsterkte hoger is. Hierbij is het geschatte risico hoger naarmate de
blootstelling aan magnetische velden nauwkeuriger is bepaald. Bij de meest representatieve
blootstellingsschatting is de magneetveldsterkte bepaald in alle woningen waar het kind tussen
geboorte en diagnose heeft gewoond. Bij kinderen die langdurig zijn blootgesteld aan een
gemiddelde magneetveldsterkte van 0,3 tot 0,4 microtesla of meer, lijkt het risico op leukemie
naar schatting ruim twee en een half keer zo hoog als bij kinderen die op het achtergrondniveau
worden blootgesteld. Bij deze risicoschatting is er sprake van een aanzienlijke onzekerheid, maar de
kans dat er in werkelijkheid geen verhoogd risico is, acht de commissie klein.
Deze nieuwe analyses bevestigen de eerdere conclusies van de Gezondheidsraad.

Andere vormen van kanker
Van andere vormen van kanker bij kinderen zijn alleen onderzoeksgegevens beschikbaar over
hersentumoren en lymfomen, maar alleen voor hersentumoren zijn er voldoende gegevens
om analyses uit te voeren. In onderzoeken met alleen afstand als blootstellingsmaat zijn
geen aanwijzingen gevonden voor een verband met hersentumoren bij kinderen. In onderzoeken
met magneetveldsterkte als blootstellingsmaat lijkt het risico op hersentumoren bijna anderhalf keer zo
hoog bij kinderen die in hun woningen langdurig zijn blootgesteld aan gemiddelde
magneetveldsterktes van 0,4 microtesla of meer. Bij deze risicoschatting is er sprake van een
aanzienlijke onzekerheid en acht de commissie de kans dat de verhoging op toeval berust groter
dan bij leukemie.

Conclusies
Uit de analyses van de commissie komen aanwijzingen voor een relatie tussen blootstelling aan
magnetische velden rondom bovengrondse elektriciteitslijnen en het optreden van leukemie en
wellicht ook hersentumoren bij kinderen. Als de resultaten worden samengevat in een door het
Amerikaanse Environmental Protection Agency opgesteld classificatiesysteem voor oorzakelijkheid
concludeert de commissie dat er voor leukemie en voor hersentumoren ‘aanwijzingen
voor een oorzakelijk verband’ zijn met de blootstelliing aan magnetische velden. Wel zijn de
aanwijzingen bij hersentumoren zwakker dan bij leukemie. De bewijskracht voor beide typen
tumoren is, mede doordat hiervoor in proefdieronderzoek geen ondersteuning is gevonden, niet
voldoende om te spreken van een ‘waarschijnlijk’ of ‘bewezen’ oorzakelijk verband. Over het
risico op lymfomen bij kinderen zijn onvoldoende gegevens beschikbaar om een uitspraak te
doen over een oorzakelijk verband. Het valt niet uit te sluiten dat andere factoren die
samenhangen met de aanwezigheid van bovengrondse elektriciteitslijnen een rol spelen. In
onderzoeken is daarvan tot nu toe echter niets gebleken. Ook is niet uit te sluiten dat toeval
een rol speelt, met name bij de bevindingen over hersentumoren.

Aanbevelingen
De commissie ziet in de huidige stand van wetenschap geen aanleiding de staatssecretaris van
Infrastructuur en Waterstaat te adviseren het beleid met betrekking tot bovengrondse
hoogspanningslijnen te heroverwegen. Omdat er aanwijzingen zijn voor een oorzakelijk verband
tussen blootstelling aan magnetische velden en een verhoogd risico op kinderleukemie en
hersentumoren, en magnetische velden niet tegengehouden worden door bodem of
bouwmaterialen, geeft de commissie vanuit gezondheidskundig oogpunt de staatssecretaris in
overweging om het beleid uit te breiden naar ondergrondse elektriciteitskabels en andere bronnen
van langdurige blootstelling aan magnetische velden uit het elektriciteitsnetwerk, zoals
transformatorstations en transformatorhuisjes.

Bron 2: www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/grpublication/kernadvies_hoogspanningslijnen_en_gezondheid_deel_i_kanker_bij_kinderen.pdf

Hoogspanningslijnen en gezondheid deel I: kanker bij kinderen
Aan: de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat
Nr. 2018/08, Den Haag 18 april 2018

Zie verder de link bij bron 2, met daarin een zeer gedegen historisch overzicht. Voor LF EMV
kan dit dus kennelijk, nu nog voor RF EMV.


Bron 3: www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/grpublication/persbericht_voorzorg_rond_hoogspanningslijnen_blijft_nodig.pdf
18 april 2018

Persbericht: Voorzorg rond hoogspanningslijnen blijft nodig

Recent onderzoek bevestigt dat één geval van kinderleukemie in de twee jaar mogelijk
samenhangt met de nabijheid van hoogspanningslijnen. Hoewel niet bewezen is dat
magnetische velden rond hoogspanningslijnen de oorzaak zijn, is het raadzaam
de toepassing van het voorzorgsbeleid te handhaven en eventueel uit te breiden naar
ondergrondse hoogspanningskabels. Dit adviseert de Gezondheidsraad aan de
staatssecretaris van IenW.

In Nederland krijgen jaarlijks ongeveer 135 van de 2,8 miljoen kinderen tussen 0 en 15 jaar
leukemie. Eerder onderzoek wees er al op dat de ziekte zich vaker voor leek te doen bij kinderen
die in de buurt van bovengrondse elektriciteitslijnen wonen. Een analyse van de nu beschikbare
onderzoeksgegevens bevestigt dat beeld. Eén geval van kinderleukemie per twee jaar in Nederland
hangt volgens de Gezondheidsraad mogelijk samen met de nabijheid van
bovengrondse elektriciteitslijnen.

Mogelijk spelen de magnetische velden rond elektriciteitslijnen een rol bij het verhoogde risico op
leukemie. Het risico lijkt toe te nemen bij toenemende blootstelling. Ook wordt het geschatte risico
hoger naarmate de blootstelling van kinderen nauwkeuriger wordt bepaald. Naar het oordeel van
de raad zijn er aanwijzingen voor een oorzakelijk verband. De bewijskracht is echter niet voldoende
om te kunnen spreken van een waarschijnlijk of bewezen oorzakelijk verband.

Wel ziet de raad in de huidige stand van de wetenschap aanleiding om het voorzorgsbeleid te
handhaven. Dat moet nieuwe situaties voorkomen waarin kinderen langdurig verblijven in de
magneetveldzone rond hoogspanningslijnen, waar het magneetveld gemiddeld over het jaar
sterker is dan 0,4 microtesla. Te overwegen valt om dat beleid voortaan ook toe te passen op
ondergrondse elektriciteitskabels en andere bronnen van langdurige blootstelling aan
magnetische velden uit het elektriciteitsnetwerk.

Er zijn ook aanwijzingen voor een verband tussen blootstelling aan magnetische velden en
hersentumoren bij kinderen. Die aanwijzingen zijn echter zwakker dan bij kinderleukemie. Over
andere vormen van kanker bij kinderen zijn onvoldoende onderzoeksgegevens beschikbaar.

De publicatie Hoogspanningslijnen en gezondheid deel I: kanker bij kinderen (nr. 2018/08)
is te downloaden van www.gezondheidsraad.nl. Nadere inhoudelijke inlichtingen verstrekt
Eert Schoten, tel. 06 462 36 998, e-mail: ej.schoten@gr.nl.


De belangrijkste punten uit bovenstaande:
- bij kinderen die langdurig zijn blootgesteld aan een gemiddelde magneetveldsterkte van
0,3 tot 0,4 microtesla of meer, is het risico op leukemie naar schatting ruim 2,5 x zo hoog
als bij kinderen die op het achtergrondniveau worden blootgesteld,
- het risico op hersentumoren is bijna 1,5 x zo hoog bij kinderen die in hun woningen langdurig
zijn blootgesteld aan gemiddelde magneetveldsterktes van 0,4 microtesla of meer,
- niet alleen hoogspanningsleidingen vormen een risico, maar ook ondergrondse leidingen,
transformatorhuisjes en huishoudelijke apparaten,
- voorgaande conclusies stemmen overeen met de eerdere bevindingen van de Gezondheidsraad
en met de bevindingen van de IARC-WHO die laagfrequent AC (50 en 60 Hz) magneetvelden met
sterktes boven 0,4 microtesla op grond van de vergrote kans op leukemie in 2001 indeelde als
'mogelijk kankerverwekkend' (klasse 2B):
www.iarc.fr/en/media-centre/pr/2001/pr136.html .

Te vermelden valt dat de Gezondheidsraad hier een stap verder gaat, door ondergrondse
leidingen als mogelijke risicofactor toe te voegen en tevens de verhoogde kans op het krijgen
van hersentumoren toe te voegen.

Nu zijn de grenswaarden van 0,3 tot 0,4 microtesla zeker geen absolute grenzen. Wij kennen
een EHS persoon die in haar eigen huis niet of nauwelijks kan verblijven, terwijl alle RF EMV
tot minder dan ongeveer 2 microW/m2 gereduceerd is, maar er wel in het hele huis een AC
(50 Hz) magneetveldsterkte is van 0,1 microtesla. Als zij echter verblijft in een stralingsarme en
veldvrije omgeving dan verdwijnen haar klachten.

Behalve deze persoonlijke ervaring kunnen we verwijzen naar de SBM 2015 (Standard der
Bauwbiologische Messtechniek 2015) richtlijnen:
www.maes.de/3%20STANDARD/maes.de%20STANDARD-2015%20RICHTWERTE.PDF ,
waarin een AC (50 Hz) magneetveldsterkte minder dan 0,02 microtesla geadviseerd wordt.


Zie verder ook:
niburu.co/index.php?option=com_content&view=article&id=12892:wonen-dichtbij-transformatorhuisjes-gevaarlijk-voor-kinderen&catid=17:gezondheid&Itemid=30

en
www.jrseco.com/nl/nederlandse-staat-koopt-1300-huishoudens-uit-die-onder-hoogspanningskabel-wonen/?c=392e40eaa002
Nederlandse staat koopt 1300 huishoudens uit die onder hoogspanningskabel wonen
een uitvoerig overzicht

en
Bron 4: www.hoogspanningsnet.com/
en
blogomgevingsrecht.nl/nieuws/nieuw-rapport-gezondheidsraad-een-impuls-aan-het-hoogspanningslijnenbeleid/
en
www.omgevingsweb.nl/nieuws/nieuw-rapport-gezondheidsraad-een-impuls-aan-het-hoogspanningslijnenbeleid
en
www.stichtingehs.nl/blog/163-hoogspanning-ondergronds-niet-wachten-op-gezondheidseffecten .


Een belangrijk punt is dat de Gezondheidsraad zich in bovenstaande beperkt tot de gezondheidseffecten (leukemie i.h.b.) veroorzaakt door LF magneetvelden. De LF elektrische velden kunnen ook storend zijn en voorts is er de niet volledig te vermijden netvervuiling die hoger frequente storingen veroorzaakt op zowel het LF magneetveld als het LF elektrisch veld. Volgens de epidemioloog Samuel Milham is het juist de op het LF magneetveld gesuperponeerde netvervuiling die de gezondheidseffecten veroorzaakt. Zie zijn boek 'Dirty Electricity: Electrification and the Diseases of Civilization' uit 2012. Vanwege het toenemend gebruik van digitale elektronische apparatuur met schakelende (gepulste) stroomafname neemt de netvervuiling toe. Om deze reden alleen al zouden de huidige limieten naar beneden bijgesteld moeten worden, dus in de richting van de SBM-2015 aanbevelingen.



Lees verder in de categorie Berichten Nederland | Terug naar homepage | Lees de introductie