Bioloog reageert op wild om zich heen slaande kwakzalverbestrijders.

De Belgische bioloog Joris Everaert reageert op de website van De Standaard in een gedegen weerwoord op de wild om zich heen slaande kwakzalverbestrijders Bonneux en Magiels:

Gerelateerd bericht: Berichten%20Internationaal/5229

Bron: De Standaard 22 nov. 2010

Stralende onzin ? The reply

Joris Everaert (Bioloog)

In het opiniestuk 'Stralende onzin, the sequel' (DS 2 november) reageren epidemioloog Luc Bonneux
en bioloog Geerdt Magiels op het wetenschapsartikel 'Stop met hotspots op straat' (DS 29 oktober)
dat gebaseerd was op een open brief ('to whom it may concern') van verschillende bezorgde
wetenschappers inzake de snelle toename aan draadloze technologieën. Hierover moeten toch
enkele inhoudelijke zaken rechtgezet worden.

De niet-ioniserende elektromagnetische straling van draadloze toepassingen zoals GSM en WiFi
bestaat uit hoogfrequente microgolven die op een complexe manier gemoduleerd worden aan
extreem lage frequenties. Deze lage frequenties bestaan niet op zichzelf, zij dienen om de hoog
frequente draaggolf te moduleren zodat veel informatie kan doorgegeven worden. Biologische
systemen zouden sommige signalen echter kunnen ontvangen en demoduleren en er in hun
functioneren door verstoord worden.

De internationale ICNIRP norm voor de bescherming tegen deze straling is enkel gebaseerd op
mogelijk acute thermische effecten (opwarmingseffecten). Steeds meer onderzoekers concluderen
echter dat deze norm wellicht niet voldoende is om de bevolking voldoende te beschermen (zie bv.
enkele resoluties via www.icems.eu). Biologische systemen zijn immers ingewikkelder dan de
systemen waarop het warmte-effect vroeger werd aangetoond. Diverse studies tonen duidelijk dat
gemoduleerde microgolven ook aan lage intensiteit zonder warmte-effecten bioactief kunnen zijn voor
levende organismen, o.m. door het ontstaan van stressreacties die de celwerking grondig aantasten.

Een mogelijk mechanisme werkt via resonantie en polarisatie. Bij aanbod van straling met een
structuur (met modulatie) die past bij de structuur van bestaande frequenties in het lichaam, ontstaat
interferentie. Gevolg: verandering van processen in het lichaam. Dit kan zowel negatieve, neutrale als
positieve gevolgen hebben al naargelang het type straling en modulatie. Hoewel de vastgestelde
niet-thermische biologische effecten niet noodzakelijk leiden tot belangrijke
gezondheidseffecten, vormen zij toch een risicoaanwijzing.

Bonneux en Magiels argumenteren in hun opiniestuk: ''Kanker wordt veroorzaakt door mutaties in het
DNA. Voor deze mutaties is energie van voldoende intensiteit noodzakelijk. De straling van GSM of
WiFi heet niet-ioniserend, omdat ze onvoldoende energie bezit.'' Die stelling klopt uiteraard. Potentiële
gezondheidseffecten door de blootstelling aan deze straling zullen inderdaad niet ontstaan door
directe schade, maar wel indirect omdat deze straling kan interfereren met belangrijke biologische
processen. Twee recente overzichtsartikels die een analyse maakten van de gepubliceerde studies
rond mogelijk genetische effecten van radiofrequente en microgolfstraling, hebben evenwel tamelijk
verschillende conclusies. In het ene artikel concludeert men dat de studies een vrij duidelijk bewijs
vormen van genetische veranderingen (iets meer dan de helft van de studies tonen effecten). De
genotoxische effecten zouden ontstaan door micro-thermische effecten in celstructuren, vorming van
vrije-radicalen en interactie met DNA-reparatie mechanismen.

In het andere overzichtsartikel
suggereert men ook de mogelijkheid van indirecte genetische effecten door microgolfstraling aan lage
intensiteit, maar concludeert men dat de bewijzen op dit moment niet overtuigend zijn, o.m. omwille
van methodologische problemen bij veel studies. Een verdere wetenschappelijke evaluatie zal dus
moeten uitmaken of er nu werkelijk iets aan de hand is, want er blijft een gebrek aan samenhang in de
resultaten. Maar het is zeker geen onzin.

Verder in het opiniestuk van Bonneux en Magiels staat: ''Het is niet de bedoeling van het
voorzorgsprincipe om alle nieuwe technologie te blokkeren''. Inzake mogelijke effecten van
elektromagnetische straling op de gezondheid, adviseerde de Hoge Gezondheidsraad van België
(HGR) al meerdere keren het voorzorgsbeginsel te hanteren en de blootstelling aan draadloze
toepassingen te beperken (zie www.health.belgium.be). De HGR stelt evenwel heel diplomatisch en
correct dat er momenteel geen sluitend bewijsmateriaal bestaat dat de straling uitgezonden door
GSM, zendmasten en draadloos internet, een effect op de gezondheid veroorzaakt, maar dat er wel
een aantal duidelijke aanwijzingen bestaan die aanzetten tot voorzorg. Voor de normering van
zendmasten vraagt de HGR daarom een cumulatieve veiligheidsnorm die veel strenger is dan de
internationale norm.

Heel wat laboratoriumstudies vonden biologische effecten, ondermeer: aantasting van de goede
celwerking, verhoogde doorlaatbaarheid van de bloed-hersen barrière waardoor meer gevaarlijke
stoffen de hersenen kunnen binnendringen, significant effect op hersengolven, slaap en cognitieve
effecten, wijzigingen in het immuunsysteem, vruchtbaarheidsproblemen, DNA schade,
hersentumoren, kankers enz. In ruwweg 50% van de studies worden biologische effecten gevonden.
Verschillende van deze bevindingen moeten echter nog beter bevestigd worden in vervolgonderzoek
om sluitende conclusies te trekken. Het feit dat levende wezens een verschillende gevoeligheid
hebben op straling en dat andere factoren mede een rol kunnen spelen, maakt het onderzoek erg
moeilijk. Er zijn ook te weinig studies die rekening houden met de werkelijke situatie in het veld.

Epidemiologische studies of statistische bevolkingsonderzoeken worden dan weer uitgevoerd om
relaties tussen een risicofactor en bepaalde ziektes te vinden. Zeker op relatief korte termijn is een
echt causaal verband echter moeilijk te maken. Enkele overzichtsartikels waarbij verschillende
epidemiologische studies werden geanalyseerd, suggereren dat na meer dan 10 jaar ''regelmatig''
bellen met de GSM een verdubbeling kan optreden van een kankerrisico aan de zijde van het hoofd
waar de GSM werd gehouden, en dat door continue blootstelling aan lage intensiteit straling rond
GSM zendmasten een verhoging kan optreden van neurologische problemen en hoofdpijn maar ook
mogelijk kanker. Omwille van belangrijke methodologische tekortkomingen in diverse studies, kunnen
echter geen sluitende conclusies getrokken worden. Sommige tekortkomingen zouden evenwel een
onderschatting van het risico kunnen betekenen. Zo werd een “regelmatige gsm beller” in het protocol
van een groot studieproject (Interphone) gedefinieerd als iemand met ''minstens 1 gesprek per week''.

Meer en betere studies zijn dus dringend noodzakelijk. Voor de Wereldgezondheidsorganisatie zijn
epidemiologische studies rond zendmasten echter geen prioriteit.
We weten het dus niet zeker en we moeten ook niet meteen gaan panikeren, maar er zijn wel
duidelijke aanwijzingen van potentieel belangrijke effecten op lange termijn die dringend beter dienen
onderzocht te worden, zeker gezien het wereldwijde gebruik van deze technologieën. Maar met een
relatief snelle onafhankelijke grootschalige evaluatie van de beschikbare studies, zou ook al meer
duidelijkheid kunnen komen. Een herziening van de betwiste internationale normen moet dan ook snel
volgen. De onafhankelijkheid is hierbij van groot belang. Enkele analyses tonen immers dat de zuiver
door de industrie gesponsorde studies significant minder biologische effecten rapporteren. In de
tussentijd kunnen we best het voorzorgsbeginsel toepassen. Hierbij dient opgemerkt dat het
voorzorgsbeginsel eveneens andere principes inhoudt, waaronder ALARA (='As Low As Reasonably
Achievable') en 'Prudent Avoidance'. De vraag stelt zich natuurlijk op welke manier we moeten
omgaan met de toepassing hiervan. Een wetenschappelijke maar ook maatschappelijke discussie
hierover dringt zich aan.

Enkele gebruikte referenties die de tekst ondersteunen:

Belpoggi F, Blackmann CF, Blank M, Bobkova N, Boella F, Cao Z, D'Alessandro A, D'Emilia E, Del Giudice E, De
Ninno A, De Sallas AA, Guiliani L, Grigoryev Y, Grimaldi S, Hardell L, Havas M, Hyland G, Johansson O, Kundi
M, Lai HC, Ledda M, Lin YP, Lisi A, Marinelli F, Richter E, Rosola E, Salford L, Seyhan N, Soffritti M, Szmigielski
S, Zhadin M, 2006. Benevento resolution 2006. Electromagnetic Biology and Medicine 25:197-200. Zie ook
www.icems.eu
Belyaev IY, Markova E, Hillert L, Malmgren LO, Persson BR, 2009. Microwaves from UMTS/GSM mobile phones
induce long-lasting inhibition of 53BP1/gamma-H2AX DNA repair foci in human lymphocytes. Bioelectromagnetics
30:129-141.
Blank M, Goodman R, 2009. Electromagnetic fields stress living cells. Pathophysiology 16:71-78.
Campisi A., Gulino M, Acquaviva R, Bellia P, Raciti G, Grasso R, Musumeci F, Vanella A, Triglia A, 2010.
Reactive oxygen species levels and DNA fragmentation on astrocytes in primary culture after acute exposure to
low intensity microwave electromagnetic field. Neuroscience Letters 473:52-55.
Carlo GL, Jenrow RS, 2000. Scientific progress - wireless phones and brain cancer: current state of the science.
Medscape General Medicine 2: E40.
Goodman R, Blank M., 2002. Insights Into Electromagnetic Interaction Mechanisms. Journal of Cellular
Physiology 192:16-22.
Han YY, Kano H, Davis DL, Niranjan A, Lunsford LD, 2009. Cell phone use and acoustic neuroma: the need for
standardized questionnaires and access to industry data. Surgical Neurology 72:216-22.
Hardell L, Sage C, 2008. Biological effects from electromagnetic field exposure and public exposure standards.
Biomedical Pharmacotherapy 62:104-109.
Harrill R, 2005. Wake-up call. Cover story about Dr. H. Lai. Colums. The University of Washington Alumni
magazine. www.washington.edu/alumni/columns/march05/wakeupcall01.html
Huss A, Egger M, Hug K, Huwiler-Müntener K, Röösli M, 2007. Source of Funding and Results of Studies of
Health Effects of Mobile Phone Use: Systematic Review of Experimental Studies. Environmental Health
Perspectives 115:1-4.
Hyland GJ, 2000. Physics and biology of mobile telephony. The Lancet 356:1833-1836.
Hyland GJ, 2008. Physical basis of adverse and therapeutic effects of low intensity microwave radiation. Indian
Journal of Experimental Biology 46:403-419.
Khurana VG, Teo C, Kundi M, Hardell L, Carlberg M, 2009. Cell phones and brain tumors: a review including the
long-term epidemiologic data. Surgical Neurolology 72:205-215.
Khurana VG, Hardell L, Everaert J, Bortkiewicz A, Carlberg M, Ahonen M, 2010. Epidemiological evidence for a
health risk from mobile phone base stations. International Journal of Occupational and Environmental Health
16:263-267.
Kundi M, Hutter HP, 2009. Mobile phone base stations - Effects on wellbeing and health. Pathophysiology
16:123-135.
Kundi M, 2009. The controversy about a possible relationship between mobile phone use and cancer.
Environmental Health Perspectives 117:316-324.
Panagopoulos DJ, Messini N, Karabarbounis A, Philippetis AL, Margaritis LH, 2000. A Mechanism for Action of
Oscillating Electric Fields on Cells. Biochemical and Biophysical Research Communications 272:634-640.
Panagopoulos DJ, Chavdoula ED, Nezis IP, Margaritis LH, 2007. Cell death induced by GSM 900-MHz and DCS
1800-MHz mobile telephony radiation. Mutation Research 626:69-78.
Panagopoulos DJ, Chavdoula ED, Karabarbounis A, Margaritis LH, 2007. Comparison of bioactivity between
GSM 900 MHz and DCS 1800 MHz mobile telephony radiation. Electromagnetic Biology and Medicine 26:33-44.
Panagopoulos DJ, Chavdoula ED, Margaritis LH, 2010. Bioeffects of mobile telephony radiation in relation to its
intensity or distance from the antenna. International Journal of Radiation Biology 86:345-357.
Phillips JL, Singh NP, Lai H, 2009. Electromagnetic fields and DNA damage. Pathophysiology 16:79-88.
Ruediger HW, 2009. Genotoxic effects of radiofrequency electromagnetic fields. Pathophysiology 16:89-102.
Verschaeve L, Juutilainen J, Lagroye I, Miyakoshi J, Saunders R, de Seze R, Tenforde T, van Rongen E, Veyret
B, Xu Z, 2010. In vitro and in vivo genotoxicity of radiofrequency fields. Mutation Research, article in press,
doi:10.1016/j.mrrev.2010.10.001.

Voor het originele artikel zie:
www.standaard.be/extra/pdf/straling.pdf .



Lees verder in de categorie Berichten Belgie | Terug naar homepage | Lees de introductie