Twee opiniestukken in de kwaliteitskrant De Standaard (upd+rev)

LAAT DE RATIONELE DISCUSSIE DOORGAAN
Omega Pharma stopt de verkoop van de E-Waves Phone Chip, de chip die schadelijke gsm-straling zou tegenhouden. Wat hebben we uit deze affaire geleerd? Dat onderwijs, wetenschap en media een belangrijke rol kunnen spelen, vinden KIM GEYBELS en PETER DEDECKER. ‘Maar de wetenschapper wordt daar soms onvoldoende voor beloond.’

Beperk de Straling betreurt dan weer dat de chip gebruikt wordt om de hele stralingsproblematiek af te doen als onzin.

Opiniestuk Beperk de Straling

n.a.v. de recente berichtgeving over de ‘E-Wave Phone Chip’

14 december 2008

De Standaard maakte in een reeks artikelen vorige week terecht brandhout van de E-Wave Phone Chip van Omega Pharma. Beperk de Straling, een groep burgers die probeert te sensibiliseren rond de gezondheidseffecten van elektromagnetische straling, onderschrijft de analyse dat deze chip en gelijkaardige prullaria (‘ontstoorders’ etc.) absoluut geen bescherming bieden en dat hun werkingsmechanisme enkel onderbouwd wordt door een pseudowetenschappelijke uitleg. In verschillende opiniestukken worden burgers terecht aangemoedigd hun geld hier niet aan te verspillen.

Beperk de Straling betreurt echter dat deze chip als een aanzet gebruikt wordt om meteen de hele stralingsproblematiek af te doen als onzin. Hiervoor blijkt men zich te baseren op twee grote uitgangspunten of argumenten: enerzijds de stellingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO), en anderzijds de psycho-sociologische theorie van Frank Furedi over de ‘cultuur van de angst’.

Wat betreft de WGO gaat het om een puur autoriteitsargument: ‘de WGO zegt dat er weinig aan de hand is, dus dat zal dan wel zo zijn’. Maar is dat wel zo? Een studie gepubliceerd in het gezaghebbende medische tijdschrift The Lancet vorig jaar concludeert dat de WGO niet zo (meer) zo onafhankelijk is als vaak aangenomen wordt. Bovendien kaartte deze studie ook het gebrek aan transparantie aan en het feit dat de WGO “refuses to put science first” (1). Verder is ook aan het licht gekomen dat het de activiteiten van de WGO rond straling, het ‘EMF-project’, jarenlang mee gefinancierd werden door telecombedrijven en gsm-fabrikanten, hetgeen de objectiviteit ernstig in het gedrang brengt. Onder andere onderzoeksjournalist David Leloup heeft duidelijk gedocumenteerd hoe deze financiële relaties en de belangenvermenging van de hoofdverantwoordelijke voor het EMF-project, Mike Repacholi, hebben geleid tot het negeren van wetenschappelijke bevindingen en stellingnamen die bekritiseerd worden door wetenschappers werkzaam in het veld (2).

Wat betreft de theorie over de zogenaamde ‘cultuur van de angst’ is het bedenkelijk dat exacte wetenschappers (in casu Luc Bonneux) hun mening over zaken zoals EM straling baseren op psycho-sociologische bespiegelingen, eerder dan op de exact wetenschappelijke studies over het onderwerp zelf. Of het nu gaat over de klimaatsveranderingen, dioxines, fijn stof of straling, Luc Bonneux tapt steevast uit hetzelfde ‘cultuur van de angst’-vaatje. Dat bespaart hem ongetwijfeld de moeite om zich telkens te hoeven verdiepen in het onderwerp in kwestie - zoals je dat van een wetenschapper zou mogen verwachten-, maar het leidt jammer genoeg tot ongenuanceerde, groteske en gewoonweg foutieve uitspraken die onmogelijk kunnen worden gedaan door iemand met kennis van zaken.

Kort samengevat zouden wij willen oproepen om de discussie te voeren op basis van de wetenschappelijke studies zelf en bij monde van onderzoekers werkzaam in het veld, in plaats van te schermen met autoriteitsargumenten en psycho-sociologische theorieën, die weliswaar iets zeggen over hoe mensen soms angstig kunnen reageren, maar niets over de biologische effecten van EM straling.

In weerwil van wat er allemaal beweerd en gesuggereerd wordt, is het een onmiskenbaar feit dat letterlijk honderden studies aanwijzingen voor schadelijke effecten vinden en dat tientallen onderzoekers in het veld hun bezorgdheid al hebben uitgesproken (3). Deze aanwijzingen hoeven niet te leiden tot angst, maar wel tot een rationele bezorgdheid en een rationele discussie over hoe we deze aanwijzingen kunnen interpreteren in het licht van de gelijkaardige aanwijzingen die er decennialang voor de schadelijkheid van bijvoorbeeld asbest en tabak waren vooraleer de definitieve bewijzen op tafel lagen.


Voetnoten:

(1) Oxman, A.D., Lavis J.N. & Fretheim, A. (2007), Use of evidence in WHO recommendations, The Lancet 2007; 369:1883-1889. De studie is terug te vinden op www.beperkdestraling.org/Bibliotheek/The%20Lancet.mht

Zie ook het artikel ‘WHO Criticized for Neglecting Evidence’: www.next-up.org/pdf/AssociatedPressLondonWhoCriticizedForNeglectingEvidence07052007.pdf


(2) De analyse van Leloup is terug te vinden op david-leloup.blogspot.com/2006/12/trafic-dinfluence-loms.html

Meer documentatie over de belangenvermenging bij de WGO is terug te vinden op www.beperkdestraling.org/Algemeen/WGO.aspx


(3) Links naar overzichten van deze studies zijn te vinden op www.beperkdestraling.org/Bibliotheek/Studies.aspx

Voorbeelden van (groepen) wetenschappers die hun bezorgdheid al hebben geuit:
www.bioinitiative.org
www.icems.eu
www.environmentaloncology.org/node/201
www.emfacts.com/weblog/?p=405
www.beperkdestraling.org/GSM/Brief_RNCNIRP_gsm_kinderen_04_2008.pdf


LESSEN UIT E-WAVES VERHAAL

Hoewel de ballon van de E-Waves Phone Chip door
gereputeerde Vlaamse wetenschappers doorgeprikt is
en Omega Pharma de verkoop stopt, zijn er toch vele
duizenden mensen in verleiding gebracht om het stukje
plastic te kopen. Omega Pharma had een lot van
30.000 exemplaren op de markt gebracht. Het lijkt ons
dan ook bijzonder nuttig om even stil te staan bij de
vraag waarom zoveel mensen zich in de luren willen
laten leggen en wat onze maatschappij kan en moet ondernemen
om de bevolking weerbaarder te maken tegen
dergelijke vormen van grootschalige oplichting.
Velen kijken in de eerste plaats naar ons onderwijs. Terecht.
Het moge duidelijk zijn dat de ontwikkeling van
een basis aan wetenschappelijk inzicht en ervaring
met een wetenschappelijke, kritische benadering van
problemen een belangrijke doelstelling moet zijn van
elke opleiding. Dat hoeft overigens niet ingewikkeld te
zijn. Kennis van enkele elementaire fysische wetten
zou mensen toelaten de eerste vraagtekens te plaatsen
bij de bekendmaking van het chipverhaal en een en ander
na te kijken. Uiteraard kan het onderwijs niet alles
behandelen en komt het alvast te laat voor de vele mensen
die de schoolbanken al verlaten hebben.
Voor die mensen moeten we onze toevlucht zoeken bij
een tweede speler: de media. Die bezitten de macht om
zaken te maken of te kraken. De kritische zin die het
onderwijs moet aankweken bij mensen wordt in kwalitatieve
journalistiek doorgetrokken. Bedenkingen en
kritische analyses bij de lancering van een
nieuw product, zeker een met een geurtje
aan, horen thuis in het mainstream nieuws
en worden beter niet doorgeschoven naar
afzonderlijke artikels of magazines voor de
meerwaardezoeker. Niet alleen in de kwaliteitsmedia,
maar ook en vooral in de populaire
pers dient de kritische houding vanzelfsprekend
te zijn en dienen de nodige
opmerkingen en wetenschappelijke argumenten
aangebracht te worden. Het is immers
in de groep die zich beperkt tot de
populaire pers en weinig boodschap heeft aan diepgaandere
analyses, waarop verkopers van dergelijke
waardeloze producten zich in de eerste plaats richten.
De derde speler wordt gevormd door de gemeenschap
van wetenschappers en hun omkadering. Het huidige
financieringsdecreet voor het hoger onderwijs is gebaseerd
op het aantal (geslaagde) studenten en vooral op
het aantal publicaties in internationale vakliteratuur.
De return van het wetenschappelijk onderzoek is echter
ook van belang in het maatschappelijk debat. Popularisering
van wetenschap en deelname van wetenschappers
als experts in het maatschappelijk debat
wordt onvoldoende (financieel) beloond door de overheid.
Wetenschappers (en instellingen) moeten financieel
beloond worden als ze bijdragen aan het (lokale) publiek
debat, niet alleen in kwaliteitspers maar vooral in
de populaire pers. Ook bijvoorbeeld als zij gevraagd
worden op te treden als expert in bijvoorbeeld een informatievergadering
van een buurtcomité tegen de
komst van een nieuwe gsm-mast. Wetenschappers
moeten de kans krijgen hier tijd voor te maken, zonder
dat dit de instelling financieel benadeelt doordat er
minder tijd overblijft voor publicaties in internationale
vakliteratuur. Ook die bijdragen moeten gewaardeerd
worden.
En last but not least: als Jan met de Pet zijn (al dan niet
zwart) geld kwijtspeelt aan een Nigeriaan of Kameroener
met mooie praatjes, schiet ons justitieapparaat
onmiddellijk in actie. Terecht.
Is het feit dat het hier om een
groot Belgisch bedrijf gaat dat de mensen
in deze koopkrachttijden ‘slechts’
40 euro afhandig wilde maken met
hun mooie praatjes geen reden om
hetzelfde te doen?

Kim Geybels is arts en lid van Skepp.
Peter Dedecker is ingenieur verbonden
aan Hogeschool Gent en UGent.



Lees verder in de categorie Berichten Belgie | Terug naar homepage | Lees de introductie