Trouw: misleidend artikel met elementaire fouten en commentaar

Op zaterdag 15 november 2014 stonden er twee artikelen over straling van mobieltjes in het dagblad Trouw. Het eerste artikel is goed geschreven, maar bevat geen nieuwe informatie. De tekst van het tweede artikel staat hieronder, met daarna ons commentaar, wat we vandaag naar Trouw opgestuurd hebben.

1. Het artikel in Trouw

Een verband is nog geen wetenschappelijk bewijs

JOEP ENGELS, REDACTIE WETENSCHAP

Wetenschapsredacteur Joep Engels wil het best nóg een keer uitleggen aan al die bange mensen: ''De straling van mobiele telefoons is ongeveer een miljoen keer zo zwak als uv-licht. Daar kun je geen DNA mee beschadigen.'' Echt niet? Nee, écht niet! De Gezondheidsraad bracht onlangs twee rapporten uit over het verband tussen mobiele telefoons en kanker. Het eerste, uit juni 2013, ging over de vraag of hersentumoren vaker voorkomen bij mensen die veel gebruikmaken van hun mobieltje. Er zijn vele honderden studies die zo'n verband zien, maar dat is nog geen bewijs. Sommige studies deugen niet in hun opzet of uitvoering, maar vaak is de uitkomst een toevalstreffer. En als het raak is, schrijven wetenschappers er eerder over. Niettemin melden wetenschappers minstens even vaak dat het verband er niet is.

De Gezondheidsraad nam daarom zoveel mogelijk studies bijeen, woog hun methodes en uitkomsten en concludeerde dat het verband er vermoedelijk niet is. Voor sommige vormen van kanker kon het schadelijke effect niet worden uitgesloten, maar de kanker kon ook met andere oorzaken worden verklaard.

In het tweede rapport, van september dit jaar, bekeek de Raad alle studies waarbij dieren waren blootgesteld aan de straling van mobieltjes, iPads of draadloze huistelefoons. Hier was de conclusie mogelijk nog duidelijker: de straling richt geen schade aan.

Bij deze conclusies hoort één voorbehoud: er zit soms lange tijd tussen het ontstaan van een tumor en het moment dat deze wordt ontdekt. Soms wel tientallen jaren en mobiele telefoons worden eigenlijk pas een jaar of twintig algemeen gebruikt. Wie in dit opzicht zekerheid wil, moet dus nog even wachten.

Maar er is nog een derde argument: fysisch gezien kan het eigenlijk niet. Kanker is het gevolg van DNA-schade: straling kan pas schade aanrichten als ze voldoende energie heeft om verbindingen in het DNA kapot te maken. De minimumgrens daarvoor ligt ergens in het ultraviolet. Dat deel van het zonlicht heeft zoveel energie dat mensen die lang onbeschermd in de zon verkeren, een verhoogd risico hebben op huidkanker.

De straling waarmee mobiele telefoons communiceren, is net als uv-licht (of röntgenstraling en radiogolven) elektromagnetische straling. Het enige verschil tussen al deze verschijningsvormen is de frequentie. En daarmee de energie-inhoud. De straling van mobiele telefoons is ongeveer een miljoen keer zo zwak als uv-licht. Daar kun je geen DNA mee beschadigen.

Ook niet via een omweg, of via een route die de wetenschap niet kent? De wetenschap is toch wel vaker op onwetendheid betrapt? Dat is waar, maar in dit geval is het zeer onwaarschijnlijk. Als straling van mobiele telefoons schadelijk zou zijn, is daglicht dat zeker. Gewoon licht zit ook in het elektromagnetische spectrum, net naast uv-licht. En is zeker honderdduizend keer zo krachtig als de straling van mobieltjes. pdf versie van pagina 17


2. Het commentaar van StopUMTS

Geachte redactie van Trouw,

In uw krant stonden zaterdag 15 november 2014 twee artikelen over straling van mobieltjes, een goed artikel en een artikel met elementaire fouten en een daarop gebaseerde onjuiste en misleidende conclusie. Hierbij mijn commentaar.

Het eerste artikel, van Suzanne Rethans, is goed leesbaar en zonder pretenties geschreven. Ze weet niet zeker of de straling schadelijk is, maar ze neemt zelf wel voorzorgsmaatregelen en geeft een aantal goede tips. Ze heeft verder haar twijfels over het nut van stenen en kristallen, zonder daar een absolute uitspraak over te doen. Een prima verhaal.

Mijn commentaar betreft het tweede artikel, geschreven door wetenschapsredacteur Joep Engels: Hij schrijft : “De straling van mobiele telefoons is ongeveer een miljoen keer zo zwak als uv-licht. Daar kun je geen DNA mee beschadigen”. Nu hangt de ‘sterkte’ van de straling van mobieltjes van de afstand tot het mobieltje. Vanaf een bepaalde afstand neemt die sterkte kwadratisch met de afstand af. De sterkte van uv-licht hangt er vanaf waar je bent en wat er voor uv bronnen zijn. Bij een uv lamp neemt de sterkte van de straling ook kwadratisch met de afstand af. Vaak is het zo dat de sterkte van de straling van mobieltjes groter is dan die van uv-licht. Wat Engels schrijft klopt niet. Wat hij in feite bedoelt, maar niet schrijft, is dat de energie van een enkel foton van de straling van mobieltjes ongeveer een miljoen keer zo zwak is als de energie van één uv-foton. Daarom zou de straling van mobieltjes volgens hem niet schadelijk kunnen zijn. Dat is onjuist. De straling van mobieltjes bestaat niet uit losse fotonen maar uit een elektromagnetisch veld wat men simplistisch gezien opgebouwd kan denken uit miljarden maal miljarden samenwerkende fotonen. Om dit eenvoudig uit te leggen maak ik een vergelijking met het plaatsen van een gewicht op een brug. De brug stort in indien deze te zwaar belast wordt. De fotonenergie is te vergelijken met het gewicht. Absorptie van één uv-foton komt overeen met het plaatsen van een groot gebouw op de brug, die instort. Eén radiofrequent (RF) foton van een mobieltje komt overeen met het gewicht van één persoon. Door dat gewicht kan de brug niet instorten. We hebben echter niet te maken met één RF foton, maar met een stralingsveld bestaande uit extreem grote aantallen RF fotonen. Dus in plaats van één persoon hebben we te maken met een colonne die bovendien nog met een vaste pasfrequentie over de brug loopt. Er kan dan een trilling (resonantie) ontstaan waarbij de uitwijking (amplitude) steeds groter wordt en de brug instort ondanks het feit dat de brug zelfs het gewicht van de colonne makkelijk kan dragen. De pasfrequentie is belangrijker dan het gewicht van de colonne. Evenzo zijn bij resonante absorptie van straling van mobieltjes de frequenties van het stralingsveld van meer belang dan de energie.

Engels schrijft: “straling kan pas schade aanrichten als ze voldoende energie heeft om verbindingen in het DNA kapot te maken”. Deze stellingname is te vergelijken met die van iemand uit het Stenen Tijdperk die een tocht vanuit Duitsland over de Alpen naar Italië gemaakt heeft en die ik als tijdreiziger vertel dat men eens binnen een halve dag dezelfde afstand kan overbruggen. Hij zegt dat dat (wetenschappelijk) onmogelijk is, te begrijpen omdat hij alleen voetreizen als referentie heeft.

Waar het op neerkomt is dat DNA schade op vele manieren kan ontstaan en zeker niet alleen door de directe interactie van straling met DNA. Eén van de in de literatuur genoemde mogelijkheden is dat door de RF straling en specifiek door de daarop gesuperponeerde laagfrequent velden potentiaalverstoringen optreden over celmembranen en over de bloed-hersenbarrière. Daardoor worden celmembranen anders doorlatend en treedt een verstoring van het inter- en extracellulair ionenevenwicht op. Dat kan een verhoogde intercellulaire Ca-ionen concentratie tot gevolg hebben. De bloed-hersenbarrière wordt verlaagd waardoor hersenen minder beschermd zijn tegen toxische stoffen. De precieze processen kent men momenteel nog niet maar wel de gevolgen. Gemeten zijn onder meer: een verhoogde concentratie van reactieve radicalen in cellen, productie van stresshormonen, enkele en dubbele DNA breuken, een verlaagde melatonine concentratie en een verhoogde concentratie van toxische stoffen in de hersenen. Tevens zijn er steeds meer mensen met ernstige lichamelijke klachten en allergische reacties, die optreden indien zij blootgesteld worden aan deze straling en die verminderen of verdwijnen indien de stralingsbelasting aanzienlijk verlaagd wordt.

Wat allergische reacties betreft is het bekend dat het niet de hoeveelheid allergeen is die van belang is maar het soort (waarvoor men gevoelig is). Evenzo is het met straling zo dat niet de energie van primair belang is maar de soort straling. Chaotische straling, zoals van lampen en zonlicht is in het algemeen niet schadelijk, maar ‘geordende’ straling zoals die van mobieltjes, met specifieke vaste hoge en lage frequenties kan wel schadelijk zijn.

Voor verdere voorbeelden en referenties verwijs ik naar mijn recent commentaar op een artikel in Elsevier waarin de schrijver op soortgelijke wijze als Engels elementaire fouten maakt, zie:

pdf/Elsevier-commentaar-2014.pdf .

Met vriendelijke groet,
Leendert Vriens

Wat mijn persoonlijke achtergrond betreft, ik ben natuurkundige, cum laude gepromoveerd, heb 38 jaar research ervaring als onderzoeker en leidinggevende, respectievelijk in Utrecht (UU), Washington (NIST) , Amsterdam (FOM) en Eindhoven (Philips Research).
Momenteel ben ik webmaster van www.stopumts.nl , de meest bekeken website op dit gebied in Nederland.

Ik zou het verder op prijs stellen indien u iets met mijn commentaar doet.
Vroeger waren wetenschapsjournalisten meestal ook onderzoeksjournalisten. Tegenwoordig is dat kennelijk niet meer het geval.

Zie verder:
Artikelen/8831/elsevier_en_het_steentijdperk .



Lees verder in de categorie Artikelen | Terug naar homepage | Lees de introductie