Reflex rapport; samenvatting belangrijkste punten

Bron: Reflex report: Risk Evaluation of Potential Environmental Hazards From Low Frequency Electromagnetic Field Exposure Using Sensitive in-vitro Methods (2004),
www.nature.com/articles/news041220-6
www.itis.ethz.ch/assets/Downloads/Papers-Reports/Reports/REFLEXFinal-Report171104.pdf
www.jrseco.com/eu-reflex-study-shows-dna-damage-caused-by-radiation-from-wireless-devices-and-mobile-phones/
www.emf-portal.org/en/glossary/3142
www.jrseco.com/wp-content/uploads/REFLEX_ProgressSummary_231104.pdf
(met lijst van de 12 deelnemende instituten in 7 landen)

Van dit in 2004 verschenen zeer belangrijke rapport was naar het oordeel van Stopumts nog geen voldoend duidelijke samenvatting verschenen. Hieronder onze samenvatting, met aan het eind een verdere recente (2016) nuttige verwijzing.


Biologische effecten

In-vitro studies

Het Reflex Report beschrijft de resultaten van een grootschalig door de Europese Unie gefinancierd onderzoek, uitgevoerd in 12 Europese instituten. Daarin zijn in vitro de effecten bestudeerd van blootstelling van celculturen aan ELF magneetvelden, ongepulste RF velden en gepulste RF (GSM) velden. De celculturen met menselijke en dierlijke cellen waren geplaatst in Petri schaaltjes. Wat de menselijke cellen betreft zijn onder meer witte bloedcellen (lymfocyten, monocyten en thymocyten), bindweefselcellen (fibroblasten), huidcellen (melanocyten), tumorcellen (neuroblastomen) en leukemiecellen (HL-60) onderzocht op hun gevoeligheid voor EM velden.


De ELF magneetvelden werden gegenereerd met spoelen, met een uniformiteit beter dan 1%. Parasitaire elektrische velden werden tot minder dan 1 V/m gereduceerd door een geaarde metalen afscherming tussen de spoelen en de Petri schaaltjes. Aan de sinusvormige signalen (met een enkele frequentie, zoals 50 Hz) waren hogere frequentiecomponenten toegevoegd om de in de praktijk voorkomende velden zo goed mogelijk te reproduceren.

De laagste drempelwaarde waarbij genetische effecten (enkele en dubbele DNA breuken en vorming van micronuclei) bij gezonde cellen optraden bedroeg 35 μT. Deze waarde werd gevonden bij 15 uur blootstelling van menselijke fibroblasten aan een 50 Hz intermitterend magneetveld. De DNA schade en de vorming van MN (micronuclei) nam significant toe bij toename van de veldsterkte en bij toename van de tijdsduur van de blootstelling, tot een maximum van 15 à 19 uur. Daarna nam de schade af tot een niveau van circa 1,5 maal dat zonder ELF veld. Deze afname is indicatief voor een herstelmechanisme wat door het ELF veld geactiveerd wordt. Deze activatie zou circa 10 à 12 uur duren. Een experimentele ondersteuning van het herstelmechanisme is de observatie dat na uitzetten van het ELF veld de enkele DNA breuken na ongeveer 30 minuten gerepareerd waren en de dubbele breuken na 7 à 9 uur. De meeste genetische schade werd gevonden bij een intermitterende cyclus waarbij het ELF veld achtereenvolgens 5 minuten aan en 10 minuten uit stond. De schade bleek afhankelijk te zijn van het type cel. Menselijke melanocyten reageerden ook op de ELF velden, maar minder sterk dan fibroblasten, maar lymfocyten en monocyten vertoonden geen reactie.

Voor het verschil in gevoeligheid van verschillende cellen voor ELF velden stellen de auteurs dat er geen plausibele verklaring is. De onderlinge verschillen tussen de onderzochte cellen zullen hier echter ongetwijfeld een rol spelen. De witte bloedcellen, de lymfocyten en monocyten, zijn losse vrij kleine cellen (met diameters van resp. 7 - 12 μm en 12 - 15 μm). De bindweefselcellen, de fibroblasten, kunnen langgerekt en spoelvormig zijn met een lengte van tientallen microns. Bovendien zijn er tussen deze cellen in de mens, maar ook in een celcultuur, protoplasma-verbindingen die metabolietenstromen† en ionenuitwisseling (geleiding) mogelijk maken.
________________________________________________________
†Metabolieten zijn de tussen- of eindproducten die ontstaan nadat een chemische stof in een biologisch systeem (eencelligen zoals bacteriën, planten of dieren) metabolisme heeft ondergaan. Metabolieten zijn onder andere: de aminozuren, adenosinetrifosfaat of ATP, glucose, adrenaline, alkaloïden, glycosiden.
________________________________________________________

Een dergelijke groep van cellen met onderlinge verbindingen en ionenuitwisseling kan men in sommige opzichten opvatten als één grote cel. Een meer complete samenvoeging tot een multinucleair protoplasmaconglomeraat, syncytium genaamd, komt voor. Er zijn ook overkoepelende membraanstructuren die een elektrische geleiding over grotere weefseloppervlakken mogelijk maken. Verbonden celstructuren komen ook voor in de hartspier, waar elektrische signalen (actie potentialen) lopen langs het oppervlak van de spierfibers.

Bij ELF velden van 3 tot 550 Hz was er voorts een frequentieafhankelijkheid met de meeste schade bij 50 Hz en daarna de meeste schade bij 16,66 Hz. Enkele DNA breuken worden i.h.a. snel en foutloos gerepareerd, maar dubbele DNA breuken kunnen tot celdood, ongecontroleerde celgroei en kanker leiden. Wel verklaart dit verschil in gevoeligheid van verschillende cellen waarom in veel eerdere studies geen effecten gevonden zijn. De meeste van die studies zijn namelijk uitgevoerd met lymfocyten, die niet (of pas bij hogere belasting) gevoelig voor ELF velden zijn. Bovendien spelen de belastingduur en belastingcondities (veldsterkte en wel of niet intermitterend) een grote rol. In de experimenten met fibroblasten is naast DNA schade en toename van MN inductie tevens een verhoogde concentratie van vrije zuurstofradicalen gevonden.

De drempelwaarde van 35 μT voor schade aan celculturen ligt een factor 100 boven de kritische waarden van 0,3 – 0,4 μT voor een verhoogde kans op kinderleukemie. Vier mogelijke redenen om dit grote verschil te verklaren zijn:
- dat er in het laatste geval sprake is van jarenlange blootstelling aan ELF velden,
- dat bij die blootstelling de elektrische veldcomponent anders is afgeschermd (ons lichaam zorgt ook voor een afscherming),
- dat in de Reflex experimenten storende externe magneetvelden waren afgeschermd met mu-metaal; de consequentie daarvan is dat ook het aardmagneetveld was afgeschermd, wat normaal niet het geval is,
- dat in vivo (bij de mens) extra processen een rol kunnen spelen.
De mogelijke invloed van het elektrische ELF veld is in het Reflex onderzoek niet onderzocht en het IARC heeft ook alleen het magnetische ELF veld als “mogelijk kankerverwekkend” geclassificeerd.
De laagste drempelwaarde waarbij genetische effecten (toename van de celgroei en afname van de celdood) bij tumorcellen (neuroblastomen) optraden ligt tussen de 10 en 20 μT. Hier werd tevens een verband gelegd met veranderde intra- en extracellulaire Ca2+ concentraties.
Verder wordt er in het Reflex rapport verwezen naar een eerdere studie waarin meer DNA schade gerapporteerd wordt bij cellen van oudere donoren dan van jongere donoren. Dat wijst volgens de auteurs op een verminderd herstelvermogen.


De RF velden werden, met een uniformiteit binnen de 30%, gegenereerd in singlemode trilholtes. Gevonden werd dat gepulste RF velden (GSM-900 en GSM-1800) met SAR waarden vanaf 0,3 W/kg genetische schade (enkele en dubbele breuken in DNA en MN inductie) in menselijke fibroblasten veroorzaken. Tevens werd daarbij een toename van het aantal vrije zuurstof- en hydroxyl(OH)-radicalen geconstateerd. Thermische effecten zijn bij deze belasting verwaarloosbaar; de absorptie van 0,3 W/kg veroorzaakte een opwarming van de celculturen van circa 0,01 graad C. Voor HN-60 cellen werd bij een SAR waarde van 1,0 W/kg nog geen effect van RF belasting gevonden en bij 1,3 en 1,6 W/kg een aanzienlijke toename van het aantal DNA breuken en van MN inductie. Bij belastingen tussen 2,0 en 3,0 W/kg was er wel een effect, maar minder dan bij 1,3 en 1,6 W/kg. Er is dus een sterke niet-lineaire afhankelijkheid van de belasting. Blootstelling van witte bloedcellen aan RF velden gaf verschillende resultaten, wel een effect voor monocyten, geen effect bij thymocyten en tegenstrijdige resultaten voor lymfocyten.

Voorts bleek dat sommige effecten (DNA breuken en MN inductie) zowel optraden bij ongepulste als bij gepulste RF velden en dat andere effecten (verandering van gen- en proteïne-expressie) alleen optraden bij gepulste RF velden. In sommige cellen werd een toename van de expressie van de stress proteïnen hsp27 en hsp70 gevonden, een indicatie van een cellulaire stressreactie (hsp staat voor “heat shock protein”).


Tot zover de korte samenvatting van de belangrijkste resultaten van het Reflex onderzoek. Gevonden is dat niet-thermische belasting van celculturen door magnetische ELF velden of EM RF velden tot genetische schade kan leiden. De schade is afhankelijk van het type cel. Sommige menselijke cellen, fibroblasten i.h.b., zijn gevoelig voor deze velden en andere cellen, waaronder witte bloedcellen, zijn minder gevoelig en reageren niet bij de lage veldsterkten gebruikt in het Reflex onderzoek. Indien er schade is wordt steeds een toename van het aantal vrije zuurstofradicalen (en soms ook hydroxylradicalen) geconstateerd. Deze radicalen kunnen oxidatieve stress en beschadiging van DNA, proteïnen en celmembranen veroorzaken, en zijn waarschijnlijk in belangrijke mate verantwoordelijk zijn voor de geconstateerde effecten. In enkele van de door de auteurs uitgevoerde experimenten werden namelijk radicaalopruimers (radical-scavengers) aan de celculturen toegevoegd, waardoor de DNA schade voorkomen werd, een resultaat wat door andere studies bevestigd is.

Tot slot enkele citaten uit het Reflex rapport:

“Genotoxic effects and a modified expression of numerous genes and proteins after EMF exposure could be demonstrated with great certainty.”
“In-vitro studies have shown that ELF-EMF induces sigificant biological alterations in a variety of cells and tissues.”
“Results from several studies have indicated that ELF-EMF does not exert any direct genotoxic effect, but may promote carcinogenesis indirectly by interfering with the signal transduction pathways of cells.”
“Cells responded to RF-EMF exposure between SAR levels of 0.3 and 2 W/kg with a significant increase in single and double strand DNA breaks and in micronuclei frequency.”
“In HL-60 cells an increase in intracellular generation of free radicals accompanying
RF-EMF exposure could clearly be demonstrated.”

en een verder overzicht betreffende het Reflex rapport en verwante informatie:
www.jrseco.com/nl/eu-reflex-studie-toont-dna-schade-aan-door-straling-van-draadloze-apparaten-mobiele-telefoons-en-elektra/ .



Lees verder in de categorie Artikelen | Terug naar homepage | Lees de introductie