Lezing van Prof. Leif Salford in Griekenland, mei 2008

Van onze wetenschapsmedewerker.

‘Meer waarschijnlijk dan onwaarschijnlijk, dat niet-thermische electromagnetische velden van mobiele telefoons en basisstations effecten hebben op de hersenen van de mens’

Leif G. Salford, hoogleraar neurochirurgie, directeur Rausing Laboratorium, Universiteit van Lund, Lund, Zweden

(vertaling door stopumts - deze lezing heeft Salford gegeven op het congres ‘De effecten van elektromagnetische straling’ in Thessaloniki, Griekenland, 24 en 25 mei 2008)

In samenwerking met Henrietta Nittby, Gustav Grafström, Jacob L. Eberhardt, Lars Malmgren, Arne Brun en Bertil R.R. Persson, afdelingen Neurochirurgie, Rausing Laboratorium, Medical Radiation Physics, Neuropathologie, Applied Electronics, Universiteit van Lund, Lund, Zweden

Het grootste biologische experiment ooit op de wereld? Dat was een van mijn boodschappen in een lezing voor het Europese Parlement in 2000 toen het aantal mobiele telefoons ongeveer een kwart bedroeg van de wereldbevolking (Salford et al. 2001). Vandaag is een derde voor de dagelijkse communicatie afhankelijk van mobiele telefoons en basisstations, die hun energie in onze lichamen zenden. Is dit alleen maar goed? Of zou het ook effecten kunnen hebben op de biologie. Effecten die we voor moeten zijn en zoveel mogelijk evalueren, zo nodig verminderen of vermijden!

Het leven op aarde is gevormd gedurende miljarden jaren, blootgesteld aan en gevormd door de oorspronkelijke fysische krachten zoals gravitatie, kosmische straling, atmosferische elektrische velden en aards magnetisme. De bestaande organismes zijn geschapen om in harmonie met deze krachten te functioneren. Echter, eind van de 19e eeuw introduceerde de mensheid het gebruik van elektriciteit en in de jaren ‘50 van de 20e eeuw werden hoogfrequente velden geïntroduceerd zoals FM en televisie en gedurende de meest recente tientallen jaren hebben de microgolven van de moderne communicatie-samenleving zich over de wereld verspreid. Tot dan waren op de aarde in principe geen microgolven te ervaren.

Sinds 1988 heeft onze groep de effecten van niet-thermische radiofrequente elektromagnetische velden (RF-EMF) op de bloed-hersenen-barriere (‘blood-brain-barrier’, BBB) van zoogdieren bestudeerd in ratten. Het is aangetoond dat de BBB significant meer albumine uit het eigen bloed doorlaat bij blootgestelde ratten, op energie-niveaus van 1 W/kg en minder, vergeleken met niet-blootgestelde dieren - bij in totaal ongeveer 2000 ratten (Slaford et al. 2007).

Het is van belang op te merken dat al ons onderzoek en ander onderzoek waarnaar wij hier verwijzen, uitsluitend gaat over niet-thermische effecten van elektromagnetische velden.

Een opmerkelijke waarneming is het feit dat de laagste energie-niveaus, met gemiddelde vermogensdichtheden voor het hele lichaam van minder dan 10mW/kg, tot de meest uitgesproken doorlating van albumine leiden. Als mobiele communicatie, zelfs bij extreem lage energie-niveaus, eigen albumine door de BBB doorlaat, dan kunnen ook andere ongewenste en giftige moleculen in het bloed mogelijk in het hersenweefsel doordringen en zich concentreren en schade toebrengen aan neuronen en neuroglia van de hersenen. De SAR-waarde van ongeveer 1 mW/kg komt voor op een afstand van meer dan een meter van een mobiele telefoon en op een afstand van 150 tot 200 meter van een basisstation. Dit is beschreven als ‘passief mobiel bellen’ van de omstanders (Salford et al. 2001).

Een andere opmerkelijke waarneming in onze onderzoeken is het feit dat een significante (p kleiner dan 0,002) schade aan neuronen te zien is in de hersenen van ratten, 50 dagen na een 2 uur durende blootstelling aan GSM bij een SAR-waarde van 200, 20 en 2 mW/kg (Salford et al. 2003). We hebben deze waarneming herhaald in een onderzoek waarbij 96 dieren werden gedood 14 en 28 dagen na een blootstelling van 2 uur aan GSM velden bij SAR-waarden 0 (controlegroep), 200, 20, 2 en 0,2 mW/kg. Significante schade aan de neuronen is te zien na 28 dagen en doorlaten van albumine na 14 dagen. Onze bevindingen kunnen de hypothese ondersteunen dat het doorlaten van albumine de oorzaak is van de neuronale schade die na 28 en 50 dagen te zien is (ter publicatie aangeboden).

In de meerderheid van onze onderzoeken werd de blootstelling aan EMF uitgevoerd in ‘transverse electromagnetic transmission line chambers’ (‘TEM-cells’) (Salford et al. 2007). Dit soort TEM-cells staat erom bekend gelijkmatige elektromagnetisch velden op te wekken voor standaard metingen. Tijdens het experiment zijn de dieren niet verdoofd en kunnen ze vrij rondlopen in de blootstellingskamer, waardoor de effecten van stress door immobilisatie worden geminimaliseerd.

In ons voortgezette onderzoek hebben we ook de niet-thermische effecten op weefselstructuur en geheugenfunctie van langdurige blootstelling bestudeerd. Fischer 344 ratten werden 2 uur blootgesteld aan GSM 900 en sham blootgesteld in onze TEM-cells, eenmaal per week gedurende 13 maanden. Daarna werden de coginitieve functies bestudeerd en vergeleken met de controlegroep. Significante effecten van de blootstelling op de ‘episodic memory function’ werden aangetoond. De blootgestelde ratten hadden significant gebrekkig geheugen voor objecten en de tijdelijke ordening van hun presentatie (p = 0,02) (Nittby et al. 2008a).

We hebben ook microscopische laagjes van de hersenen bestudeerd van ratten, die levend blootgesteld waren voor korte duur aan GSM (1800 en 900 MHz) en we vonden significante effecten op de gen-expressie van met membranen geassocieerde genen, vergeleken met de controlegroep (Belyaev et al. 2006, Nittby et al. 2008b).

De meeste van onze bevindingen ondersteunen dus dat levende organismen aangedaan worden door niet-thermische radiofrequente velden. Het feit dat de gen-expressie significant wordt beïnvloed ondersteunt mogelijk ook de recente epidemiologische onderzoeken die erop wijzen dat blootstelling op de lange termijn (10 jaar gebruik van mobiele telefoon) het risico doet toenemen op het ontwikkelen van tumoren in de blootgestelde helft van de hersenen, zowel de goedaardige vestibulaire schwannoma van de evenwichtszenuw als de zeer kwaadaardige glioblastome multiforme (Lönn et al. 2004; voor een verslag zie Kundi et al. 2006a). Voor wat betreft de ontwikkeling van vestibulair schwannoma was het risico tien jaar na het begin van het gebruik van de mobiele telefoon 1,9 (met een betrouwbaarheids-interval van 0,9 tot 4,1) (Lönn et al. 2004). Als alleen de tumoren aan dezelfde kant van het hoofd waar ook de mobiele telefoon normaal werd gebruikt beschouwd worden, neemt het relatieve risico toe tot 3.9 (met een betrouwbaarheids-interval van 1,6 tot 9,5). In een gemengde analyse van gecontroleerde onderzoeken naar kwaadaardige hersentumoren kwam een cumulatief gebruik van meer dan 2000 uur mobiel telefoneren overeen met een odds ratio van 3,7 (betrouwbaarheidsinterval 1,7 tot 7,7) (Hardell et al. 2006b).

De manier waarop de elektromagnetische velden de doorlaatbaarheid van de BBB verandert wordt niet goed begrepen. Bij lage veldsterkten zijn de effecten op de lichaamstemperatuur verwaarloosbaar en gevolgen van opwarming zijn dan ook niet aan de orde. Een verandering is de fysisch-chemische eigenschappen van membranen is gesuggereerd als oorzaak (Shivers et al. 1987).

We hebben experimenten uitgevoerd om een quantum-mechanisch model voor de interactie met eiwit-gebonden ionen te bevestigen. Onze resultaten laten zien dat ELF EM velden met een bepaalde frequentie en amplitude op spinazie plasma vesicles het transport over het membraan kunnen sturen (Baurus-Koch et al. 2003). Dit kan het eerste bewijs zijn van een resonantie-fenomeen waarbij geschikte niveaus van bepaalde frequenties en amplitudes in de juiste combinatie de potentie hebben om met de biologie van membranen en transportsystemen te kunnen communiceren.

Concluderende opmerkingen.

De BBB van zoogdieren is anatomisch hetzelfde in mensen als in ratten. De functies van enzymn in de BBB kunnen verschillen tussen de soorten, maar daar is heel weinig over bekend. We hebben een uitgebreide reeks significante effecten van RF-EMF laten zien in de proeven met dieren. Het is mijn oprechte overtuiging dat het meer waarschijnlijk dan onwaarschijnlijk is, dat niet-thermische elektromagnetische velden van mobiele telefoons en basisstations effecten hebben op de hersenen van mensen en tenslotte zal ik proberen de vragen te beantwoorden die gerezen zijn op het eerste Hellenistische congres over de effecten van niet-ioniserende straling in mei 2008:

Vraag: Kunnen we extrapoleren van dieren of celculturen naar effecten op mensen?
Antwoord: Meer waarschijnlijk dan onwaarschijnlijk.

Vraag: Hoe schadelijk zijn basisstations naast woningen en scholen?
Antwoord: Als onze resultaten, die effecten tonen zelfs bij minder dan 1 mW/kg, ook voor de hersenen van mensen kloppen, dan zijn zelfs afstanden van 100 meter of meer van een basisstation (in de straal vanaf de toren) niet veilig.

Vraag: Zijn de zogenaamde ‘veiligheidsniveaus’ zoals voorgesteld door ICNIRP en WHO echt veilig of moet elk land de Salzburger waarden van 0,2 V/m volgen?
Antwoord: Als onze resultaten, die effecten tonen bij zelfs minder dan 1 mW/kg, ook voor de hersenen van mensen kloppen, dan zijn ook de Slazburger ‘veiligheidsniveaus’ niet veilig.

Vraag: Is er sterk wetenschappelijk bewijs voor de notie dat blootstelling over een lange termijn aan velden met een waarde beneden de ICNIRP-normen gevaarlijk is voor de volksgezondheid?
Antwoord: Tot nu toe is er heel weinig wetenschappelijk bewijs. Maar zoals we in Environmental Health Perspectives in 2003 hebben gesteld: ‘Als mobiele communicatie, zelfs bij extreem lage SAR-waarden, veroorzaakt dat het eigen albumine van de gebruiker door de BBB heen dringt, terwijl de BBB bedoeld is om de hersenen te beschermen, dan kunnen ook andere ongewenste en toxische moleculen in het blood in het hersenweefsel doordringen, zich concentreren en schade toebrengen aan neuronen en neuroglia van de hersenen. Het kan niet worden uitgesloten dat dit (speciaal na jarenlang intensief gebruik) de ontwikkeling van autoimmuun- en neurodegeneratieve ziekten kan bevorderen - we concluderen dat de producenten van mobiele communicatie - en onze politici - een grite verwantwoordelijkheid hebben om onderzoek naar deze mogelijke risico’s voor gebruikers en de samenleving te ondersteunen (Salford et al. 2003).

Vraag: Zijn kinderen in scholen meer ontvankelijk voor de effecten van nabije masten zelfs als zij niet de hele dag op school doorbrengen?
Antwoord: Het wordt algemeen aangenomen dat jonge, zich ontwikkelende hersenen meer kwetsbaar zijn dan volwassen hersenen. Voor wat betreft de masten die op scholen staan, het is de straal vanaf de mast die de microgolven draagt en in veel gevallen wordt de straal over de school gericht en over het schoolplein, om mobiele bellers op een afstand van de mast zelf te kunnen bereiken.

Vraag: Hoe zit het met andere bronnen van straling, zoals draadloze telefoons, wifi computer communicatie, het stedelijke draadloze internet, hoogspanningslijnen, huishoudelijke apparaten?
Antwoord: Al deze systemen dragen bij aan de straling in het milieu en produceren SAR-waarden die schadelijk kunnen zijn als de resultaten van onze in vitro en in vivo experimenten in dieren te vertalen zijn naar mensen.

Vraag: Zijn mobiele telefoons schadelijk en welke voorzorgsmaatregelen zouden we moeten voorstellen die gebruikers zouden moeten nemen en in het bijzonder kinderen?
Antwoord: Mobiele telefoons zijn schadelijk voor dieren, dat is in experimenten bewezen. Naar onze mening is het redelijk om te geloven dat de resultaten vertaald kunnen worden naar de menselijke situatie - zelfs al is dat niet bewezen!
Daarom vinden wij dat het gebruik van mobiele telefoons en andere microgolven producerende apparaten geminimaliseerd moet worden, zoveel mogelijk. De goede oude telefoons met een snoer moeten zo mogelijk worden behouden! Het gebruik van hands-free hulpstukken vermindert de SAR-waarden die de hersenen bereiken - maar je moet bedenken dat de waarden van 1 mW/kg die tot middenin de hersenen komen als de antenne van de mobiele telefoon 1,5 centimeter van het hoofd wordt gehouden, ook bij het hands-free gebruik op 1 meter afstand nog steeds de hersenen bereiken, hoewel de gebieden meer aan de oppervlakte!

Referenties:
Zie voor de Engelstalige proceedings van het congres:
www.der-mast-muss-weg.de/pdf/studien/Thesaloniki_Tagungsband.pdf .



Lees verder in de categorie Artikelen | Terug naar homepage | Lees de introductie