Reactie op 'misverstanden over UMTS'

Naar aanleiding van ‘de meest gehoorde misverstanden over UMTS' (in april 2007 verschenen op de website van het Antennebureau van het ministerie van Economische Zaken).

www.antennebureau.nl/fileadmin/pdfs/veel_gehoorde_misverstanden_UMTS.pdf

30 april 2007 - door Frans van Velden

Mijn algemene indruk is dat het Antennebureau (de Rijksoverheid) zijn uiterste best doet om niet over de kern van de zaak te spreken, namelijk de gevolgen van de milieufactor elektromagnetische velden voor mens en milieu.

Om te beginnen is het onzinnig om alleen over UMTS te spreken. De milieufactor elektromagnetische velden (EMV of EMF, electromagnetic fields) omvat alle frequenties (aantal wisselingen per seconde) van pakweg 30 MHz tot 300 GHz. Dat het Antennebureau alleen over UMTS spreekt geeft aan dat de Rijksoverheid de blootstelling van mens en omgeving aan de milieufactor EMF bij voorbaat niet serieus neemt en alleen maar probeert om de onrust te verminderen.

Het feitelijke probleem is, dat een (onbekend) aantal mensen lichte tot zeer ernstige gevolgen voor de gezondheid ondervindt die in relatie blijken te staan tot de milieufactor elektromagnetische velden. Zij concluderen dat op grond van blinde ervaringen en waarnemingen met controle (metingen) achteraf. Het zijn geen mensen die zomaar wat klachten aan UMTS-antennes op het dak toeschrijven.

Dat is de kern van de zaak - de milieufactor elektromagnetische velden is in toxicologische zin (trigger van en/of deel van ketens van gebeurtenissen in biologische systemen) oorzaak van het ontstaan en/of verergeren van gezondheidsklachten. Hoe het werkt is onbekend, maar dat het zo is staat vast. Daar moet iets aan gedaan worden, zoals hulpverlening aan de betrokkenen, bescherming van de bevolking door een gericht beleid en handhaving ten aanzien van deze milieufactor.

Het feit dat een aantal mensen lichte tot zeer ernstige gevolgen voor de gezondheid ondervindt past bij het feit dat er bijvoorbeeld consistente wetenschappelijke aanwijzingen zijn voor verstoringen van het centraal zenuwsysteem bij een blootstelling aan EMF vanaf 0,01 W/m2. De enige reden om niet van wetenschappelijk bewijs te spreken is, dat er geen wetenschappelijke consensus bestaat over een werkingsmechanisme. Met een redelijke veiligheidsmarge zou de adviesgrenswaarde voor UMTS in de buurt van 0,0001 W/m2 (100 mikroWatt/m2) moeten liggen.

Ik behandel hierna op wat volgens het Antennebureau de meest voorkomende misverstanden over UMTS zijn. Een aantal feiten komt helemaal niet aan de orde, omdat het Antennebureau ze niet noemt.

‘Nederland heeft de hoogste blootstellingslimieten van Europa'.

Het is misleidend om hierover te beginnen. De adviesgrenswaarden zijn helemaal niet bedoeld om gevolgen voor de gezondheid van effecten van de milieufactor EMF te voorkomen. Ze zijn alleen van belang voor monteurs die binnen zeer korte afstand van de antennes kunnen komen. Boven een dichtheid van 100 W/m2 kan namelijk schade aan het weefsel ontstaan door verhitting zoals in een magnetron. De adviesgrenswaarden in verschillende landen liggen daarom (met een veiligheidsmarge) tussen 1 en 10 W/m2 en kunnen onderling dus een factor 10 verschillen. Dat heeft dus practisch geen betekenis. De adviesgrenswaarden hebben niets te maken met het voorkomen van gevolgen voor de gezondheid van effecten bij dichtheden vanaf 0,0001 W/m2.

‘UMTS werkt met een gepulst signaal en is daardoor gevaarlijk'.

Nogmaals, het is misleidend om alleen over UMTS te spreken. De milieufactor elektromagnetische velden omvat alle frequenties van pakweg 30 MHz tot 300 GHz. Er is een zeer grote variatie van door zenders gebruikte frequenties, frequentiebanden, modulaties, pulseringen (ronddraaiende radar, tijdsloten) en veroorzaakte interferenties. Er is ook een zeer grote variatie van eigenschappen van biologische systemen. Er zijn ook consistente of sterke aanwijzingen voor meerdere effecten. Het is niet bekend welke combinaties welke gevolgen voor de gezondheid opleveren. Het heeft geen enkele zin hierover te hakketakken, zoals het Antennebureau doet. Het woord ‘gevaarlijk' is al helemaal prematuur, er is sprake van een risico op lichte tot zeer ernstige gezondheidsklachten. De grootte van dit risico is onbekend. Het RIVM nam het risico wel mee in 'Nuchter omgaan met risico's', maar stelde tegelijk dat het te verwaarlozen is. Voor de betrokkenen maakt dat niet uit, gezondheidsklachten zijn niet minder ernstig als de kans erop gering is.

‘Er komt steeds meer ‘elektrosmog' in onze omgeving'.

Elektrosmog is een populair woord, maar het bestaat niet. De milieufactor EMF kan niet worden vergeleken met vervuiling door smog (luchtverontreiniging). Elektromagnetische velden worden door alle materie doorgelaten, teruggekaatst, afgebogen en geabsorbeerd. Juist is, dat de dichtheid van de elektromagnetische velden (EMV of EMF, electromagnetic fields) in de nabije omgeving van waar mensen wonen, werken en anderszins verblijven in de afgelopen decennia sterk toegenomen is. Het is misleidend om alleen te kijken naar een totaal vermogen, nog afgezien van de vraag of de rekensom correct is. De verdeling van het vermogen is veranderd, mensen houden mobiele telefoons tegen het hoofd, hebben DECT en WLAN in huis, GSM en UMTS aan het eind van de straat, C2000 en DVB-T in de wijk. Daardoor is de dichtheid in de nabije omgeving van mensen aanzienlijk toegenomen, daar bestaat geen twijfel over. Op veel plaatsen waar de dichtheid vroeger 0,000.000.1 W/m2 bedroeg, is hij nu 0,001 W/m2.

Voorbeeld: iemand in Amsterdam die ziek is als gevolg van effecten van de elektromagnetische velden van een DECT-telefoon bij de buren, heeft niets aan het uitschakelen van een antenne met een hoog vermogen in een hoge mast bij Lopik.

‘Er zijn kankergevallen die aan UMTS kunnen worden toegeschreven'.

Het is misleidend om alsmaar over kanker en EMF te spreken. Kanker is in zijn algemeenheid a-specifiek, net als hoofdpijn of niet kunnen slapen. Momenteel krijgt één op de drie mensen in de loop van zijn of haar leven kanker. Een deel daarvan overlijdt, maar het aantal mensen dat met succes geholpen wordt neemt toe. Vanaf 20 W/m2 bestaan consistente wetenschappelijke aanwijzingen voor DNA-schade door EMF. Dat is een dichtheid die in de praktijk alleen zeer dichtbij antennes (zoals de antenne van een mobiele telefoon) voor kan komen.

Wat het Antennebureau (de Rijksoverheid) hier te berde brengt is overigens onzin. Er is absoluut geen sprake van wetenschappelijk bewijs dat EMF géén kanker kan veroorzaken, evenmin als van wetenschappelijk bewijs dat EMF wél kanker kan veroorzaken. Het lijkt erop dat er een verband bestaat tussen bepaalde vormen van kanker en het gebruik van een mobiele telefoon, maar het zal nog lang duren voordat hier een definitieve uitspraak over gedaan kan worden.

De discussie over EMF en kanker is niet zinvol. Het argument ‘je krijgt kanker van EMF' roept veel angst op bij mensen, maar dat is geen goede reden om het argument te gebruiken. De kern van de zaak is dat een aantal mensen lichte tot zeer ernstige gezondheidsklachten heeft die in relatie blijken te staan tot de milieufactor elektromagnetische velden. EMF is in toxicologische zin oorzaak van die gevolgen. Daar moet iets aan gedaan worden, zoals hulpverlening aan de betrokkenen, voorzorgsmaatregelen ter bescherming van de bevolking, onderzoek naar de relatie tussen de effecten van EMF en gezondheidsklachten.

‘Hoe meer UMTS-antennes er komen, hoe meer elektromagnetische velden er komen waaraan we worden blootgesteld'.

Nogmaals, het is misleidend om alleen over UMTS te spreken. Van belang is de milieufactor elektromagnetische velden. De dichtheid daarvan wordt niet alleen bepaald door UMTS, maar ook door radio (zoals AM, FM, DVB-R), televisie (zoals DVB-T), radar, C2000 (van de hulpdiensten), het openbaar vervoer (TETRA), draadloze toepassingen in gebouwen (zoals DECT, WLAN), antennes voor mobiele telefonie (zoals GSM, UMTS), mobiele telefoons.

Hoe meer antennes en hoe dichter bij de mensen, des te hoger de blootstelling aan EMF. Het is overigens niet onwaarschijnlijk, dat niet de dichtheid maar de vorm van de elektromagnetische velden doorslaggevend is voor de effecten in bepaalde biologische systemen.

‘Er komen 50.000 UMTS-antennes in Nederland'.

Boeit niet, al komen er 100.000 UMTS-antennes. De kern van de zaak is dat een aantal mensen lichte tot zeer ernstige gezondheidsklachten heeft die in relatie staan tot de milieufactor elektromagnetische velden. Daar moet iets aan gedaan worden, zoals hulpverlening aan de betrokkenen en bescherming van de bevolking door een beleid en handhaving ten aanzien van deze milieufactor. Ik kan dat niet vaak genoeg herhalen. Niet de onrust onder de bevolking zou onderwerp van onderzoek en beleid moeten zijn. De overheden zouden de gezondheidsklachten centraal moeten stellen, hulpverlening, onderzoek, voorzorg. Informatie aan de bevolking komt pas daarna.

Een samenleving die gezondheidsklachten onderdrukt en ontkent in plaats van onderzoekt en behandelt, is niet goed bezig.

‘De elektro-gevoeligen hebben last van UMTS'.

Elektrogevoeligheid in letterlijke zin bestaat niet. Uit dubbelblinde proeven blijkt elke keer opnieuw dat mensen geen orgaan hebben waarmee zij elektromagnetische velden kunnen waarnemen (zoals zichtbaar licht met de ogen en warmte met de huid). Wat wel bestaat zijn gevolgen van de effecten van elektromagnetische velden. Daarbij kan het niet anders dan dat de schade niet veroorzaakt wordt door de energie van de EMF, want die is te gering. Het moet om een opstapeling van effecten gaan of om ketens van gebeurtenissen, waarbij de effecten van EMF als trigger werken. Mogelijk zoals bij het zien van zichtbaar licht, waarbij de effecten door het lichaam zelf worden versterkt.

Het is een feit dat een aantal mensen lichte tot zeer ernstige gezondheidsklachten heeft en een verband ontdekt met de milieufactor elektromagnetische velden. Ik kan dat niet genoeg herhalen. Het zijn geen mensen die hun klachten na het lezen van een krantenartikel aan een UMTS-antenne attribueren. Zij gaan niet over één nacht ijs en zijn vaak pas na veel blinde ervaringen en zorgvuldige waarnemingen overtuigd van een verband.

De klachten worden samengevat als ‘electromagnetic hypersensitivity' (EHS). De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft hierover Factsheet 296 uitgegeven. Daarin staat dat EHS bestaat, de klachten reëel zijn en een ernstige handicap kunnen zijn. Er staan enkele ideeën in over mogelijke oorzaken, een protocol voor hulpverleners en de aanbeveling aan wetenschappers om te zoeken in de richting van het autonoom zenuwstelsel. De WHO stelt vast dat de oorzaak onbekend is en dat er geen wetenschappelijk bewijs is voor een verband tussen gezondheidsklachten en EMF (strikt genomen is dat juist, want er bestaan alleen hypotheses over werkingsmechanismen).

Het TNO-onderzoek van Zwamborn en het replicatie-onderzoek van Achermann hebben weinig betekenis. In beide gevallen zijn subjectief geselecteerde proefpersonen korte tijd blootgesteld aan een lage dichtheid van EMF van een bepaalde frequentie en vorm. Zwamborn vond een significant effect, Achermann niet. Over blootstelling aan EMF met andere frequenties en vormen, over langdurige blootstelling en over blootstelling aan dichtere velden zeggen deze onderzoeken niets. Ook niet over de effecten bij willekeurig gekozen proefpersonen.

De Rijksoverheid heeft volstrekt ongelijk om het beleid te baseren op de onderzoeken van Zwamborn en Achermann.

De WHO roept inderdaad op om de klachten van mensen met EHS serieus te nemen. In de praktijk komt daar helemaal niets van terecht. Het Antennebureau (de Rijksoverheid), de GGD, de gemeenten en het bedrijfsleven (in het bijzonder Monet, de vereniging van operators van mobiele netwerken) gedragen zich alsof ze mensen met EHS te vuur en te zwaard moeten bestrijden, in plaats van hulp te verlenen, de mensen met EHS te onderzoeken en een voorzorgsbeleid vorm te geven.

Nogmaals. de kern van de zaak is dat een aantal mensen lichte tot zeer ernstige gevolgen voor de gezondheid ondervindt die in relatie blijken te staan met de milieufactor elektromagnetische velden. Het is ongelofelijk, maar het ministerie van Welzijn en Volksgezondheid heeft niet eens een beleid (ondanks Factsheet 296 van de WHO), onderzoek naar mensen met EHS blijft volledig achterwege (ondanks de 3 miljoen euro die de Rijksoverheid aan onderzoek uitgeeft), het Agentschap Telecom en de GGD'en doen niets anders dan voortdurend vaststellen dat de adviesgrenswaarden in acht worden genomen (ondanks het feit dat die adviesgrenswaarden helemaal niets met EHS te maken hebben, alleen bedoeld zijn voor het voorkomen van verhitting zoals in een magnetron). Onvoorstelbaar. Onbegrijpelijk. Volstrekt irrationeel.

Het Antennebureau (de Rijksoverheid) doet ondertussen bewust aan misleiding en volksverlakkerij, uitsluitend met het oog op voorkomen van onrust onder de bevolking. Het moet me overigens van het hart, dat ook actievoerders nogal eens onjuiste informatie verspreiden, vaak gaat het om 'urban legends' die in snel tempo de hele wereld veroveren. Een recent voorbeeld is dat aangetoond zou zijn dat bijen verdwijnen door de elektromagnetische velden van mobiele telefonie.

‘UMTS is breedbandig internet dus geeft het sterkere elektromagnetische velden dan GSM'.

Oninteressant. Opnieuw maakt het Antennebureau (de Rijksoverheid) de misleidende vergelijking met de adviesgrenswaarden, die niet bedoeld zijn om EHS te voorkomen.

‘De gemiddelde elektromagnetische veldsterkte wordt lager als antennes verder weg geplaatst worden'.

Natuurlijk is dit juist, als de antenne hetzelfde vermogen heeft.

De informatie van het Antennebureau (de Rijksoverheid) is misleidende volksverlakkerij. Er worden misverstanden behandeld die helemaal niet relevant zijn voor het probleem. Nogmaals, de kern van de zaak is dat er mensen zijn die lichte tot zeer ernstige klachten ondervinden die in relatie blijken te staan tot de milieufactor elektromagnetische velden.

Het is eigenlijk een schandaal dat de Rijksoverheid een soort guerilla-oorlog voert tegen de bevolking (het gaat zover dat Burgemeesters en Wethouders op basis van de informatie van het Antennebureau op informatieve bijeenkomsten geen spreektijd meer geven aan mensen met EHS of mensen die zich bezorgd maken over het ontbreken van een voorzorgsbeleid). Patiënten met EHS hebben recht op hulp, de bevolking heeft recht op juiste en volledige informatie over EHS en de overheden zouden een voorzorgsbeleid moeten vormgeven.

Nog een laatste opmerking. Op 27 juni 2007 houdt het Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid (SBO) een congres ‘UMTS, omgaan met onrust'. Gesproken wordt over oplossingen voor onrust, risicocommunicatie en gevoelens in de samenleving onder het motto ‘Eindelijk eens spijkers met koppen slaan'. Kortom, weg met de lastige feiten en de koppen diep en stevig in het zand. Over hoe om te gaan met hulpverlening aan mensen met gezondheidsklachten gerelateerd aan EMF en preventie van EHS geen woord op het congres van SBO.

In dit verband moet ik denken aan de titel van de lezing die Louis Slesin (uitgever van Microwavenews) hield op een congres in Blankenberge: ‘Who speaks for the victims?' (wie spreekt voor de slachtoffers?). Het Antennebureau (de Rijksoverheid) in ieder geval niet. Wie wel?

Bronnen:

EMF Handbuch, Ecolog Institut, 2006 (te vinden op www.ecolog-institut.de onder Aktuelles)

BUWAL Brochure ‘Elektrosmog in der Umwelt', 2005 (te vinden op www.bafu.admin.ch/
onder Elektrosmog, kijk rechts op de pagina bij Literaturtipp)

WHO Factsheet 296 (te vinden op www.who.int/peh-emf/en/ onder factsheets and information sheets)

Frans van Velden is bouwkundig ir. en journalist. Hij volgt sinds vier jaar de maatschappelijke en politieke discussie over gezondheid en de milieufactor elektromagnetische velden.



Lees verder in de categorie Artikelen | Terug naar homepage | Lees de introductie