Ziekte onder hoogspanning (i.h.b. LF magneetvelden)

Bron: www.wijwordenwakker.org/content.asp?m=M4&s=M78&ss=P1602&l=NL
naar een artikel uit ''Medisch Dossier'', geplaatst in nummer 4, april 2009

Het elektromagnetische veld (EMV) van hoogspanningsleidingen is in verband gebracht met leukemie, Alzheimer en andere degeneratieve aandoeningen. Dit wordt in vele onderzoeken bevestigd, maar elektriciteitsbedrijven noch de overheid doen iets met deze informatie. Waarom eigenlijk niet?

Het is vrijwel zeker dat mensen door elektromagnetische velden (EMV) leukemie, de ziekte van Alzheimer en andere onomkeerbare aandoeningen kunnen krijgen. Toch blijven de meeste wetenschappers – en energieproducenten en overheidsinstanties op het gebied van ruimtelijke ordening overal ter wereld – ontkennen dat hoogspanningskabels een gezondheidsrisico vormen. Wat is er tot nu toe bekend over de gevaren van EMV?

Om te beginnen heeft het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) elektromagnetische velden met extreem lage frequenties (ELF-EMV) aangemerkt als een mogelijk carcinogeen, oftewel kankerverwekkende factor. Dit deed het naar aanleiding van de overweldigende hoeveelheid bewijsmateriaal die de laatste jaren aan het licht is gekomen. Het laatste standpunt van het Agentschap, dat het in 2001 naar buiten bracht, is een volledige ommekeer ten opzichte van zijn standpunt van vier jaar eerder. Toen was Agentschap het nog met de meeste wetenschappers eens dat er geen bewijzen waren voor een causaal verband tussen hoogspanningskabels en ernstige ziekten. Nu adviseert de WHO om hoogspanningsleidingen ver van bewoonde gebieden aan te leggen ‘om de mensen daar zo min mogelijk aan bloot te stellen’.

Verder is de door de Engelse overheid gesubsidieerde Stakeholder Advisory Group on ELF EMFs (SAGE) in 2007 van mening dat er intussen genoeg bewijzen zijn voor een causaal verband tussen hoogspanningslijnen en leukemie bij kinderen om de elektriciteitsmaatschappijen een aantal voorzorgsmaatregelen te laten nemen. Met name raadt SAGE aan om hoogspanningsleidingen in de toekomst onder de grond te leggen en geen nieuwe huizen te bouwen binnen een afstand van 60 meter van bestaande hoogspanningskabels.

Deze opvatting wordt gedeeld door de staat Californië, die in 1993 opdracht gaf de veiligheid van hoogspanningsleidingen te onderzoeken. Dit onderzoek duurde tien jaar en er was een budget van 7 miljoen dollar voor beschikbaar. Deze studie, het zogeheten California EMF Project (2002), concludeerde dat magnetische velden van hoogspanningslijnen en andere bronnen waarschijnlijk een oorzaak zijn van leukemie bij kinderen en volwassenen, hersentumoren bij volwassenen, spontane abortus en ALS (amyotrofische laterale sclerose), de degeneratieve ziekte waar de astrofysicus Stephen Hawking aan lijdt.

De onderzoekers van het EMF Project verklaren dat ‘zelfs een gering risico voor de resterende levensduur een punt van zorg zou kunnen zijn voor toezichthouders, die al regels opstellen voor andere milieuproblemen die nog kleinere risico’s met zich meebrengen’.

Waarom zijn wetenschappers nog steeds zo hardnekkig onzeker over de concrete aanwijzingen die uit onderzoek naar voren komen en waarom weigeren overheden, regelgevende instanties en elektriciteitsmaatschappijen om in actie te komen? Zij zouden toch moeten weten dat het een behoorlijk gezondheidsrisico is als er een hoogspanningsleiding boven ons hoofd loopt.

Voordat we deze vragen beantwoorden, zullen we eerst een paar studies bekijken die sinds 2000 gepubliceerd zijn. Dat jaar was een keerpunt, omdat er toen onderzoek werd gestart dat niet te ontkennen verbanden legt tussen EMV en hun effecten op ons immuunsysteem.

Hoogspanningsleidingen en leukemie
De mogelijkheid dat hoogspanningskabels leukemie bij kinderen veroorzaken, heeft meer aandacht van onderzoekers getrokken dan enig ander gezondheidsprobleem in verband met EMV.

Een van de sterkste verbanden is vastgesteld door wat nu het Draper-rapport wordt genoemd: een case-controlstudie (een onderzoek waarin patiënten vergeleken worden met een vergelijkbare groep niet-patiënten) waarin werd ontdekt dat kinderen tot vijftien jaar die binnen 100 meter van een hoogspanningsleiding woonden, bijna twee keer zoveel kans hadden om leukemie te krijgen als kinderen die verder weg woonden(1). In het onderzoeksteam, dat onder leiding stond van Gerald Draper en zijn basis had op de Universiteit van Oxford, zat als wetenschappelijk adviseur ook een vertegenwoordiger van het Britse energiebedrijf National Grid Transco. Het team kwam tot zijn conclusies nadat het de profielen hadden onderzocht van 29.081 kinderen die tussen 1962 en 1995 in Engeland en Wales kanker hadden gekregen.

Hoewel de uitkomsten van groot belang waren voor het algemene publiek, heeft het Engelse ministerie van Volksgezondheid, dat het onderzoek financierde, de publicatie van het rapport vier jaar tegengehouden. Ambtenaren op het ministerie hoorden in 2001 voor het eerst over de voorlopige resultaten, maar het rapport is pas in juni 2005 openbaar gemaakt. Sterker nog, zelfs toen het eindelijk in druk was verschenen, verklaarde Geoff Watts, wetenschappelijk redacteur van het British Medical Journal, dat het Draper-rapport niet meer inhield dan het gegeven dat ‘elk jaar slechts vijf gevallen van leukemie bij kinderen in verband kunnen worden gebracht met hoogspanningsleidingen’, tegenover de 32 kinderen die jaarlijks bij een huisbrand omkomen of de 200 die elk jaar op de Britse wegen om het leven komen(2). Niettemin was het wel een erkenning dat hoogspanningslijnen onze gezondheid nadelig kunnen beïnvloeden.

Sinds 2000 hebben twee onderzoekers – Anders Ahlbom van het Karolinska Instituut in Stockholm en Sander Greenland van de UCLA School of Public Health in Los Angeles, Californië – een hele reeks onderzoeken naar EMV en leukemie bij kinderen uitgevoerd. Al in 2000 publiceerden zij beiden artikelen – waaronder een gecombineerde analyse van vijftien studies – die een verdubbeling van het aantal gevallen van leukemie aantoonden bij kinderen die blootstaan aan ELF-velden (extreem lage frequenties) met dezelfde sterkte als normaal door hoogspanningslijnen wordt afgegeven(3). Een jaar later kwam Ahlbom met een nieuw overzicht van de ‘omvangrijke epidemiologische literatuur over elektromagnetische velden’, waarin het verband tussen leukemie en blootstelling aan EMV bij kinderen werd bevestigd4.

Naar aanleiding van het aangetoonde verband tussen leukemie en EMV bij kinderen adviseerde de Nederlandse staatssecretaris van VROM in september 2005 aan gemeentes bij nieuwe bestemmingsplannen hiermee rekening te houden. Het advies is zo te bouwen dat kinderen niet langdurig in een gebied verblijven met bovengrondse hoogspanningslijnen waar het jaarlijkse gemiddelde magneetveld sterker is dan 0,4 microTesla. Dat was voorheen 100 microTesla(5).

Hoogspanningsleidingen en de ziekte van Alzheimer
Verscheidene onderzoeken hebben overtuigend aangetoond dat er een causaal verband bestaat tussen EMV en de ziekte van Alzheimer. De meest recente studie, die in 2007 is gepubliceerd, komt uit Zwitserland. Daar stelden onderzoekers vast dat mensen die vijftien jaar of langer binnen 50 meter van een hoogspanningsleiding woonden, meer dan twee keer zoveel kans hadden om de ziekte van Alzheimer te krijgen als mensen die op minstens 600 meter van hoogspanningskabels woonden.

Onderzoekers aan de Universiteit van Bern deden deze ontdekking toen zij het gezondheidsprofiel onderzochten van 4,7 miljoen mensen in Zwitserland die dicht bij een hoogspanningslijn woonden. Zij concludeerden dat zowel de afstand ten opzichte van de hoogspanningsleiding als de tijdsduur waarin mensen bij zo’n leiding woonden, significante risicofactoren waren. De totale kans op Alzheimer voor iemand die binnen 50 meter van een hoogspanningslijn woonde, ongeacht hoe lang, was 1,24 keer groter dan diezelfde kans voor iemand die verder weg woonde(6).

De conclusie dat de periode waarin iemand aan EMV is blootgesteld, een belangrijke bepalende factor is voor het risico van de ziekte van Alzheimer, wordt ook ondersteund door een onderzoek bij arbeiders in Spanje die vanwege hun beroep regelmatig in contact kwamen met ELF-EMV. Uit een meta-analyse van veertien studies, uitgevoerd door onderzoekers van de Universiteit van Valencia, kwam naar voren dat mensen met zo'n beroep twee keer zoveel kans hadden om later Alzheimer te krijgen dan de totale bevolking(7).

EMV en andere ziekten
Onderzoekers gaan ervan uit dat EMV de werking van het immuunsysteem verstoren. Dat zou kunnen betekenen dat zij verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van een breed scala van degeneratieve, chronische aandoeningen, zoals naar voren komt in de resultaten van het EMF Project in Californië. De onderzoekers achten het inderdaad ‘waarschijnlijk’ dat magnetische velden, behalve leukemie, ook spontane abortus (miskraam) en ALS veroorzaken, een opvatting die door een aantal studies wordt ondersteund.

Drie recente onderzoeken steunen de hypothese dat EMV miskramen veroorzaken. In een van deze onderzoeken werden 177 gevallen van spontane abortus in het noorden van Californië onderzocht en werd een nauw verband gevonden met blootstelling aan sterke EMV. De vrouwen die aan de sterkste elektromagnetische velden hadden blootgestaan, hadden drie keer zoveel kans op een miskraam als de vrouwen die aan minimale velden waren blootgesteld(8).

Wetenschappelijk onderzoekers aan het Kaiser Foundation Research Institute in Oakland, Californië, kwamen tot een zelfde conclusie toen zij de dossiers onderzochten van 969 vrouwen uit het gebied rond de Baai van San Francisco die een miskraam hadden gehad. Hoewel zij geen correlaties (verbanden) konden vinden bij de vrouwen die aan EMV van gemiddelde sterkte hadden blootgestaan, hadden de vrouwen die regelmatig aan een sterkte van 16 mG (milliGauss) of meer hadden blootgestaan, bijna twee keer zoveel kans op een voortijdige onderbreking van hun zwangerschap(9).

De derde studie, die plaatsvond bij laboratoriummuizen, toonde aan dat blootstelling aan elektromagnetische velden met extreem lage frequenties (ELF-EMV) tijdens de zwangerschap niet alleen de duur van de draagtijd beïnvloedde, maar ook de ontwikkeling van het embryo kon verstoren(10).

Andere studies wijzen er eveneens op dat sterke EMV ALS kunnen veroorzaken. De eerste studie, die de Zweedse volkstelling van 1980 onderzocht op gevallen van neurodegeneratieve stoornissen zoals de ziekte van Alzheimer en ALS, vond dat arbeiders in elektrotechnische of elektronica producerende bedrijven 40 procent meer kans hadden om ALS te krijgen dan mensen met een beroep waarin zij niet met elektriciteit of elektronica te maken hadden(11).

De uitkomsten van het Zweedse onderzoek worden ondersteund door een latere studie waarin eveneens een rechtstreeks verband werd gevonden tussen het ontstaan van ALS en werken in de elektrotechnische industrie. Voor mensen die door hun beroep aan EMV worden blootgesteld, was dit risico meer dan twee keer zo groot als voor mensen in andere bedrijfstakken, terwijl het risico van Alzheimer nog hoger was: vier keer zo groot(12).

In een andere studie concludeerden de onderzoekers dat ‘de cijfers relatief sterke aanwijzingen geven dat werken bij een elektriciteitsbedrijf mogelijk verband houdt met een groter risico (van ALS)’(13).

Waarom wetenschappers het niet met elkaar eens zijn
Hoogspanningskabels hebben zowel een elektrisch als een magnetisch veld. Het elektrische veld houdt verband met het voltage dat door de leiding loopt – een gemiddelde kabel kan zo’n 275 tot 400 kiloVolt (kV) aan – terwijl het magnetische veld afhankelijk is van de stroomsterkte die via de kabel wordt doorgegeven en die kan, afhankelijk van het gebruik, variëren. Dit betekent dat elke wetenschapper die onderzoek doet naar de effecten van EMV, wordt geconfronteerd met de vraag hoe je iets meet wat over een periode van 24 uur enorm kan fluctueren. Dit is de reden waarom alleen studies die de effecten van EMV over meer jaren hebben onderzocht, een eventuele causale relatie met gezondheidsproblemen kunnen blootleggen. En daarom kan een onderzoek dat steeds slechts enkele dagen of weken bestrijkt, alleen maar onbetekenende effecten vaststellen.

Wetenschappers die elk verband ontkennen, voeren aan dat niemand echt begrijpt hoe EMV kanker kunnen veroorzaken of het immuunsysteem kunnen beschadigen. Alasdair Philips van Powerwatch, een onafhankelijke organisatie voor consumentenvoorlichting, reageert daarop met de vaststelling: ‘Wij weten nog steeds niet wat in feite de mechanismen zijn waardoor het roken van sigaretten, asbestvezels of DDT kanker veroorzaken, maar we hebben het epidemiologische bewijsmateriaal geaccepteerd en hebben wetten ingevoerd om de blootstelling van de mens hieraan te beperken of terug te dringen.’

De afstand tot hoogspanningsleidingen is ook zo’n heikel punt. Sceptici stellen dat zelfs mensen die daar relatief dichtbij wonen, geen nadelige effecten van hoeven te ondervinden. Eigenlijk suggereren zij dat de gemelde ziekten misschien alleen maar psychosomatisch zijn en alleen ‘tussen de oren’ zitten.

Professor Denis Henshaw van de Universiteit van Bristol heeft jarenlang het probleem van de nabijheid van hoogspanningsleidingen bestudeerd en heeft ten slotte een hypothese over ‘corona-ionen’ opgesteld. Hij stelt dat de ionen die door elektriciteitskabels met een hoog voltage worden afgegeven, uiteindelijk heel kleine, geladen deeltjes luchtverontreiniging worden die diep in onze longen en onze bloedsomloop kunnen doordringen. Deze zogenaamde corona-ionen worden door de wind meegevoerd en hechten zich snel aan microscopische deeltjes luchtverontreiniging, zodat die een elektrische lading krijgen.

Professor Henshaw denkt dat deze verontreinigende stoffen enkele honderden meters van de hoogspanningskabel terecht kunnen komen, wat zou verklaren waarom kinderen die op grotere afstand van een hoogspanningslijn wonen, maar wel aan de kant waar de wind heen waait, toch leukemie kunnen krijgen.

Waarom bestaat er eigenlijk nog steeds zoveel onenigheid onder de deskundigen, hoewel er al genoeg bewijsmateriaal is gepubliceerd om te kunnen verantwoorden dat er verbeteringen moeten worden aangebracht in de veiligheidsnormen binnen de energiebedrijven? Om deze vraag te beantwoorden werd in 2007 door veertien onafhankelijke wetenschappers uit verschillende landen een BioInitiative Report opgesteld. Naast de tien redenen die in het rapport worden genoemd, concluderen de onderzoekers dat:
• verschillende wetenschappers verschillende maten hanteren om te bepalen of er bewijs is;
• sommige wetenschappers blijven volhouden dat elk onderzoek dezelfde resultaten moet opleveren;
• sommige wetenschappers alleen naar de acute en kortetermijneffecten kijken, die niet altijd het hele verhaal vertellen; en
• gevestigde belangen een grote invloed blijken te hebben op het hele vraagstuk dat het onderwerp van deze discussie is.
In een reactie op dit rapport concludeert de Nederlandse Gezondheidsraad dat er geen aanleiding is om ‘de gangbare opvattingen over de risico’s van blootstelling aan EMV te herzien’(14).

In Nederland is wel het Kennisplatform EMV en Gezondheid ingesteld om kennis en activiteiten op het gebied van EMV te bundelen Het platform werkt mee aan een grootschalig onderzoek naar de effecten van EMV in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Ruimtelijke Ordening en Milieu dat in 2006 is gestart en dat gecoördineerd wordt door ZonMw (http://www.zonmw.nl/emv).

Druk vanuit het bedrijfsleven
Bij de discussie over EMV en ziekten staan buitensporig hoge belangen op het spel, en ze houdt veel meer in dan de beslissing of hoogspanningskabels onder de grond moeten worden gelegd of niet. Als overheden en energiemaatschappijen de groeiende hoeveelheid bewijsmateriaal accepteren dat EMV kanker veroorzaken – om nog maar niet te spreken van andere chronische en degeneratieve aandoeningen – dan kan het niet anders of we moeten onze manier van leven ingrijpend veranderen. EMV worden namelijk niet alleen afgegeven door het elektriciteitsnet en alle leidingen in ons huis – die alles van stroom voorzien, van de magnetron tot het wifi-netwerk – maar ook, belangrijker nog, door mobiele telefoons en de zendmasten die daarvoor zijn opgericht.

Hoewel het natuurlijk een kwestie van gradatie en van redelijkheid is, kan het belangrijke gevolgen voor de wereldeconomie hebben – om nog maar te zwijgen over ons huidige comfortabele leventje, dat wij zo vanzelfsprekend vinden – als een van de instanties die onze gezondheid bewaken zou toegeven dat EMV kankerverwekkend zijn. Daar zitten elektriciteitsmaatschappijen niet op te wachten. Een essentieel onderdeel van hun strategie om de schade te beperken, is dan ook 'bevriende' wetenschappers te vinden die in een studie het verband tussen EMV en kanker en andere ziekten belachelijk maken. Het is een strategie die ook de geneesmiddelenindustrie veelvuldig toepast. De energiebedrijven financieren dus openlijk – en soms in het verborgene – onderzoeken die telkens weer geen verband tussen EMV en ziekte vinden. Zij begonnen met deze strategie in de jaren zestig, toen veldpioniers als dr. Ross Adey, dr. Milton Zaret en dr. Robert Becker de effecten van EMV op de mens gingen onderzoeken.

Dr. Zaret was een van de eersten die ontdekten dat EMV-straling, zoals magnetrons die afgeven, biologisch schadelijk is en aandoeningen als staar kan veroorzaken. Nog tijdens zijn onderzoekswerk werden de subsidies voor zijn onderzoek echter stopgezet. Dr. Becker werkte voor de Amerikaanse marine en had als opdracht te onderzoeken wat de gevolgen voor de gezondheid waren van een communicatiesysteem met extreem lage frequenties in een onderzeeër. De conclusie van zijn onderzoek was dat de gezondheid van grote delen van de Amerikaanse bevolking gevaar liep als gevolg van elektriciteitskabels van 60 Hz.

Maar toen de staat New York van plan was om tien hoogspanningslijnen aan te leggen, ontkende de marine het bestaan van Beckers onderzoek, zodat de hoogspanningsleidingen er toch kwamen. Becker zei later: ‘Gezien de wijze waarop wetenschappelijk onderzoek momenteel wordt gefinancierd en beoordeeld, komen we steeds meer over steeds minder te weten en wordt de wetenschap onze vijand in plaats van onze vriend.’

Dr. Adey, die in 2004 is overleden, werkte in de jaren zeventig aan geheime CIA-projecten die het effect van EMV op de geestelijke gezondheid onderzochten. Sindsdien hebben andere onderzoekers gevonden dat deze energievelden tot depressie kunnen leiden. Verscheidenen van hen hebben in feite opgemerkt dat het aantal zelfdodingen veel hoger is onder mensen die vlak bij een hoogspanningslijn wonen.

In 1992 verklaarde Adey dat het ‘zeer weinig twijfel’ leed dat EMV het immuunsysteem nadelig beïnvloeden, de embryonale ontwikkeling verstoren en aangeboren afwijkingen veroorzaken, een gezonde celgroei belemmeren, tumorvorming bevorderen en het centrale zenuwstelsel en de hersenen aantasten.
Bovendien, zo zei hij op 10 januari 1992 voor BBC-radio Schotland: ‘Dit onderzoekswerk vindt plaats in verschillende laboratoria over de hele wereld, zodat niet langer het oude idee opgaat dat er met dit onderzoek experimenten worden beschreven die niet door anderen bevestigd worden.’

In de zestien jaar nadat dit programma werd uitgezonden, is het bewijsmateriaal nog overtuigender geworden, maar het zal nog een hele tijd duren voordat overheden en de vermeende bewakers van onze volksgezondheid dat zullen toegeven. Zoals dr. John Bonnell, hoofd van de medische afdeling van de Britse, intussen opgeheven, Central Electricity Generating Board, in 1985 in het programma The Good, the Bad and the Indefensible van Central TV zei: ‘Als wij de gevaren zouden erkennen, zou dat een enorme ommezwaai betekenen voor de industrie en voor het land als geheel. Er bestaat geen noodplan om zo’n radicale verandering het hoofd te bieden.’

Niet alleen liggen er geen noodplannen klaar, in de tussenliggende jaren hebben we ook de explosieve groei van de mobiele telefonie meegemaakt, waardoor het zowel fysiek als economisch catastrofale gevolgen zou hebben indien werd toegegeven dat EMV schadelijke effecten hebben.

Auteur: © Bryan Hubbard
Met dank aan: Medisch Dossier, geplaatst in nummer 4, april 2009


1 BMJ, 2005; 330: 1290-1294
2 BMJ, 2005; 330: 1294-1295
3 Br J Cancer, 2000; 85: 692-698; Epidemiology, 2000; 11: 624-634
4 Environ Health Perspect, 2001; 109 Suppl 6: 911-933
5 Brief van Staatssecretaris Van Geel oktober 2005
6 Am J Epidemiol, 2008; doi: 10.1093/aje/kwn297
7 Int J Epidemiol, 2008; 37: 329-340
8 Epidemiology, 2002; 13: 21-31
9 Epidemiology, 2002; 13: 9-20
10 Zhonghua Lao Dong Wei Sheng Zhi Ye Bing Za Zhi, 2006; 24: 468-470
11 Epidemiology, 2003; 14: 413-419
12 Epidemiology, 2003; 14: 420-426
13 Bioelectromagnetics, 2001; suppl 5: S132-S143
14 Gezondheidsraad. BioInitiative rapport. Den Haag, 2008; publicatienr. 2008/17Een van de sterkste verbanden is vastgesteld door wat nu het Draper-rapport wordt genoemd: een case-controlstudie (een onderzoek waarin patiënten vergeleken worden met een vergelijkbare groep niet-patiënten) waarin werd ontdekt dat kinderen tot vijftien jaar die binnen 100 meter van een hoogspanningsleiding woonden, bijna twee keer zoveel kans hadden om leukemie te krijgen als kinderen die verder weg woonden1. In het onderzoeksteam, dat onder leiding stond van Gerald Draper en zijn basis had op de Universiteit van Oxford, zat als wetenschappelijk adviseur ook een vertegenwoordiger van het Britse energiebedrijf National Grid Transco. Het team kwam tot zijn conclusies nadat het de profielen hadden onderzocht van 29.081 kinderen die tussen 1962 en 1995 in Engeland en Wales kanker hadden gekregen.
Hoewel de uitkomsten van groot belang waren voor het algemene publiek, heeft het Engelse ministerie van Volksgezondheid, dat het onderzoek financierde, de publicatie van het rapport vier jaar tegengehouden. Ambtenaren op het ministerie hoorden in 2001 voor het eerst over de voorlopige resultaten, maar het rapport is pas in juni 2005 openbaar gemaakt.


Voor de referentie naar de: '' Classificatie door het International Agency for Research on Cancer (IARC, onderdeel van de WHO) van Extreme Low Frequency (ELF) magneetvelden, zoals van hoogspanningslijnen en elektrische apparatuur, als mogelijk kankerverwekkend (klasse 2B), vanwege hogere kans op krijgen van leukemie'', zie:
www.iarc.fr/en/media-centre/pr/2001/pr136.html .

Zie ook:
www.stopumts.nl/pdf/Geschiedenis,%20elektrificatie.pdf
met daarin het pioneerswerk van Leeper en Wertheimer
en
Artikelen/8134/hoogspanningslijnen_en_het_risico_op_leukemie_bij_kinderen-3
en
Artikelen/8153/hoogspanningslijnen_en_het_risico_op_leukemie_bij_kinderen-4
en
Berichten%20Nederland/10354/uitkoopregeling_woningen_onder_hoogspanningslijnen .

Lees verder in de categorie Artikelen | Terug naar homepage | Lees de introductie